ارز شهری؛ ابتکاری قدیمی برای خروج از بحران اقتصادی

عماد پورشهریاری | شهرآرانیوز؛ بسیاری از شهر‌های دنیا برای حفظ اقتصاد در برابر بحران‌های مالی یا ارتقای اقتصاد محلی، از پول‌های ویژه‌ای استفاده می‌کنند که مخصوص همان شهر است. هنوز برای ملاحظه نتایج چنین طرح‌هایی، خیلی زود است، اما بسیاری از شهر‌ها از همین ارز‌های شهری برای بقا در دوران کرونا بهره گرفته‌اند.

ارز، پول یا واحد‌های مالی مختلفی را می‌شناسیم. هر کشور هم واحد پولی خاص خود را دارد. ازسوی دیگر احتمالا نام ارزرمز‌ها یا پول‌های دیجیتال مانند بیت‌کوین را هم شنیده‌اید که چندسالی است با استفاده از فناوری‌های پیچیده، جای خود را در میان پول‌های رایج باز کرده‌اند. اما اینکه شهری برای خودش یک واحد پولی مستقل داشته باشد، از بحث‌های کمترشنیده‌شده در مدیریت کلانِ شهری و محلی است. البته همین حالا هم (براساس نتایج گزارش منتشرشده در نشریه مقالات اقتصاد سیاسی) ۳۵۰۰ تا ۴۵۰۰ شهر در ۵۰ کشور جهان، پول ویژه خود را دارند. یعنی چیزی جز اسکناس مرسوم آن کشور.

با آغاز همه‌گیری کرونا در آمریکا، نمودار‌های رشد اقتصادی در سراشیبی قرار گرفتند و معضلات ناشی از آن سیر صعودی پایان‌ناپذیری پیدا کردند. اقدامات کشور‌ها و شهر‌ها برای مقابله با این همه‌گیری، متفاوت بود، اما تصمیم مدیران شهر کوچک و ۲ هزارنفری تنینو در ایالت واشنگتن، متفاوت‌تر از بقیه بود. آن‌ها تکه چوبی در اندازه یک کارت‌پستال را رنگ کردند و گفتند ارزش این چوب ۲۵ دلار است.

۲۵ دلاری‌های چوبی به شهروندانی داده شد که بیش از سایرین، دچار مشکلات مالی شده بودند. آن‌ها می‌توانستند با این واحد پولی جدید از سوپرمارکت شهر خود خرید کنند یا بنزین بزنند. اما خارج از تنینو این پول هیچ ارزشی ندارد. ابتکار شهرداری تنینو البته خیلی بکر نیست و چنین برنامه‌ای سال‌ها پیش در دوره رکود بزرگ آمریکا هم در این شهر اجرایی شده بود. طرحی که در سال ۱۹۳۱ نخستین ارز شهری در آمریکا محسوب می‌شد. نسخه ۲۰۲۰ تنینو برای اقتصاد این شهرِ کوچک، چنان خوشایند بوده است که بسیاری از شهر‌ها مقامات خود را به تنینو فرستاده‌اند تا این تجربه را در شهر خود تکرار کنند.

ارز‌های شهری که به آن‌ها ارز‌های مکمل هم گفته می‌شود، به‌شدت محلی هستند و فقط در منطقه، شهر یا حتی یک محله خاص کاربرد دارند. در بسیاری از مواقع تنها شهروندان خود این شهر‌ها مجاز به استفاده از آن‌ها هستند. ارز‌های شهری، اشکال مختلفی دارند. ممکن است کاغذی باشند یا به‌صورت دیجیتالی یا کارت‌های اعتباری عرضه شوند.

اهداف هرکدام از آن‌ها نیز می‌تواند اقتصادی، سیاسی یا زیست‌محیطی باشد. برخی ارز‌های مکمل با هدف حفاظت از کسب‌وکار‌های محلی اجرایی می‌شوند. برخی به‌دنبال برابری‌های مدنی هستند. برخی دیگر هم در دورانی مانند اکنون که سیستم‌های سنتی اقتصاد متوقف شده‌اند، کاربرد دارند. براساس تحقیقاتی که در کانادا انجام شده است، خرده‌فروش‌های مستقل ۲.۶ بار بیشتر از فروشگاه‌های زنجیره‌ای پول را در جوامع به چرخش درمی‌آورند. به همین دلیل ارز‌های شهری، مهم‌ترین هدف آن‌ها یعنی تشویق به خرید محلی و حفظ سرمایه در همان شهر را محقق می‌کنند.

بسیاری از شهر‌ها و کشور‌های جهان نیز سیستم‌های مشابه ارز‌های مکمل را به خدمت گرفته‌اند. سوئیسی‌ها که بانک‌هایشان شهرت جهانی دارد، قدیمی‌ترین ارز مکمل را به‌صورت کسب‌وکار‌های متوسط و بزرگ ارائه می‌دهند. درحال‌حاضر این سیستم که بانک WIR مسئول آن است، ۶۰ هزار عضو دارد که یک‌پنجم تمام کسب‌وکار‌های سوئیسی را شامل می‌شود. در حوزه ارز‌های دیجیتال، شهر هال در انگلستان، نخستین شهر جهان بود که در سال ۲۰۱۸ یک واحد پول کاملا محلی ایجاد کرد که براساس آن، افرادی که کار‌های داوطلبانه با سازمان‌های محلی انجام می‌دادند، می‌توانستند تا ۵۰ درصد تخفیف از خرید و خدمات استفاده کنند.

آرژانتین در بحبوحه بحران اقتصادی سال‌های آغازین قرن حاضر و یونانِ دچارِ رکودشده در یک دهه گذشته، نیز از سیستم مشابهی استفاده می‌کردند. براساس این طرح، با کمک دولت، شبکه اعتباری مشترکی میان کسب‌وکار‌ها ایجاد شده بود که کمک شایانی در مقابله با بحران اقتصادی کرد. شهر کوچک Maric در برزیل واحد پولی مختص به خود دارد به نام Mumbuca که به‌صورت یارانه به مردم این شهر داده می‌شود، اما تنها در همان شهر امکان استفاده خواهد داشت. شهر‌های دیگری در انگلستان، هلند و ژاپن نیز نمونه‌های مشابهی از ارز‌های شهرهایشان راه‌اندازی کردند.

البته ارز‌های مکمل و شهری متعددی در شهر‌های جهان وجود داشته‌اند که یا به‌علت هزینه‌های هنگفت نگهداری سیستم، از بین رفته‌اند یا به‌تدریج شهروندان، دیگر تمایلی به استفاده از آن‌ها نداشته‌اند. بااین‌حال اقتصاددان‌ها باور دارند که اگر پروژه‌هایی از این دست با برنامه‌ریزی دقیق اجرا شوند، می‌توانند تأثیر بسیار زیادی بر حفظ و ارتقای اقتصاد محلی شهر‌ها بگذارند؛ اقدامی که شاید در آینده به‌عنوان راهکار مؤثر شهر‌ها برای خروج از بحران اقتصادی کرونا از آن یاد شود.

منبع: بخش مهمی از این یادداشت از مقاله پیتر یونگ در نشریه بلومبرگ ترجمه شده است.