باغ‌وحش‌های انسانی؛ راز شرم‌آور دنیای غرب

«نمایشگاه جهانی پاریس» در ۲ سال (۱۸۷۸ و ۱۸۸۹) یک دهکده سیاه‌پوستان را به نمایش گذاشت. نمایشگاه جهانیِ سال ۱۸۸۹ که ۲۸ میلیون نفر بازدیدکننده داشت، از ۴۰۰ بومی به عنوان جاذبه اصلی این نمایشگاه استفاده کرد. نمایشگاه جهانیِ سال ۱۹۰۰، ژرفانمایی از زندگی در ماداگاسکار ارائه داد و نمایشگاه‌های استعماری در «مارسی» (۱۹۰۶ و ۱۹۲۲) و «پاریس» (۱۹۰۷ و ۱۹۳۱)، انسان‌های برهنه یا نیمه‌برهنه را در قفس به نمایش گذاشتند. نمایشگاه جهانیِ سال ۱۹۳۱ در پاریس چنان موفقیت‌آمیز بود که طی ۶ ماه، ۳۴ میلیون نفر از آن بازدید کردند. در همان زمان، یک نمایشگاه ضداستعماری با عنوان «حقیقت درباره مستعمرات» که از سوی حزب کمونیست برگزار شده بود، بازدیدکنندگان بسیار کمی را به خود جذب کرد.

در سال ۱۹۰۶، مدیسون گرانت –جامعه‌شناس، متخصص به‌نژادی، انسان‌شناس آماتور و رئیس انجمن جانورشناسی نیویورک– یک پیگمه اهل کنگو به نام اوتا بنگا را در کنار میمون‌ها و حیوانات دیگر در باغ‌وحش «برانکس» در شهر «نیویورک» به نمایش گذاشت. به دستور گرانت، ویلیام هورنادای، مدیر این باغ‌وحش، بنگا را با شامپانزه‌ها و سپس با یک اورانگوتان و یک طوطی در یک قفس قرار داد و به او برچسب «پیوند گمشده» زد؛ به این معنی که از نظر تکاملی، آفریقایی‌هایی مانند بنگا، بیش از اروپایی‌ها به نسل میمون‌ها نزدیک هستند. این اقدام اعتراض روحانیون شهر را برانگیخت؛ اما مردم عادی باز هم برای دیدن این قفس، به باغ‌وحش هجوم می‌آوردند.

 

بنگا در قفسش به‌صورت نمایشی از تیر و کمان استفاده می‌کرد، ریسمان می‌بافت و با یک اورانگوتان کشتی می‌گرفت. تا اینکه یکی از روحانیون سیاه‌پوست در این شهر، به اعتراض برخاست و در بیانیه‌اش گفت: «فکر می‌کنم نژاد ما، بدون اینکه در کنار میمون‌ها به نمایش گذاشته شود، به اندازه کافی افسرده هستند. ما لیاقت این را داریم که انسان قلمداد شویم.» پس از این اعتراض شدید، در روز دوشنبه، ۸ سپتامبر ۱۹۰۶، مدیران این باغ‌وحش تصمیم گرفتند به نمایش بنگا در کنار حیوانات پایان دهند و به او اجازه دادند در محوطه باغ‌وحش راه برود؛ هرچند در محوطه نیز اغلب، جمعیت بازدیدکنندگان با تشویق و داد و فریاد او را دنبال می‌کردند. در باغ‌وحش‌های انسانی اوایل قرن بیستم، مردم بومی با چالش‌های زیادی روبه‌رو شدند.

 

اعضای قبایل آفریقایی حتی در یخبندان ماه دسامبر نیز ملزم به پوشیدن لباس سنتی‌ای بودند که برای گرمای استوایی مناسب بود. اهالی روستایی از فیلیپین برای شوکه‌کردن بازدیدکنندگان مجبور بودند بار‌ها و بار‌ها یک مراسم فصلی سگ‌خواری را تکرار کنند. علاوه بر این، کمبود آب آشامیدنی و شرایط بهداشتی وحشتناک، به بروز بیماری‌های شدیدی بین این بومیان منجر می‌شد. در بیشتر موارد، به میله‌ای برای جلوگیری از فرار این انسان‌ها نیاز نبود، چون اکثریت آن‌ها که از نقاط بسیار دور آورده شده بودند، جای دیگری برای رفتن نداشتند. در پایان، خشم از انقیاد انسان‌ها نبود که به باغ‌وحش‌های انسانی پایان داد. در سال‌های منتهی به جنگ جهانی دوم و بعد از آن، توجه عموم مردم به کشمکش‌های ژئوپلیتیکی و فروپاشی اقتصادی جلب شده بود. در نهایت در اواسط قرن بیستم، تلویزیون جای سیرک‌ها و باغ‌وحش‌ها را گرفت و نمایش افراد بومی برای سرگرمی، از مد افتاد!