پیامبر (ص)، ارتباطات در مدینه‌النبی و آموزه‌های نخستین حاکمیت اسلامی

در فلسفه خلقت و جهان هستی بعثت و به تعبیر قرآن کریم فرستادن انبیا (ع) هدفی واحد دارد که آن هم دعوت مردم هر عصر و زمانه‌ای به پرستش آفریدگار راستین مردمان، ترک عبادت خدایان دروغین، نشر فضایل اخلاقی و در یک کلام بازگشت نوع انسان به فطرت خدادادی است. در این بین اندک پیامبرانی بودند که علاوه بر ابعاد توحیدی و اخلاقی، کسوت حکومت و مدیریت جامعه خود را نیز بر تن داشتند. حضرت یوسف، داوود نبی، حضرت سلیمان و پیامبر گران‌قدر اسلام از این جمله‌اند. در این بین تشکیل حکومت و اداره اولین جامعه اسلامی توسط حضرت ختمی‌مرتبت از ویژگی‌های آشکاری نسبت به انبیای دیگر و حتی حکومت‌های هم‌عصر خویش برخوردار است:

یکی از ویژگی‌های حکومت پیامبر (ص) در مدینه‌النبی، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز ترکیب قومیتی، مذهبی و نژادی بوده است. با هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه و سکنا گزیدن دیگر مسلمانان مکی در مدینه، بافت جمعیتی و قومی و قبیله‌ای شهر مدینه دچار تغییر شد. تا پیش از هجرت، بیشتر ۲ قبیله اوس و خزرج همراه با قبایلی از یهودیان در مدینه می‌زیستند، اما هجرت مسلمانان علاوه بر افزایش و تجمیع مسلمانان در کنار هم، می‌توانست تهدیدی در قالب برتری نژادی و قومی را که از خصایل جامعه عربی جاهلی بود، پدیدار سازد. در تشکیل حکومت اسلامی نخستین کار پیامبر (ص) ایجاد منشور برادری در میان مسلمانان مدینه و مکه در درجه اول و تقسیم مناصب بدون توجه به نژاد، قبیله و افراد بود. در این منشور یهودیان و دیگر فرقه‌های دینی نیز از حقوق و تکالیفی برخوردار بودند.

شایسته‌سالاری از دیگر ویژگی‌های جامعه مدینه‌النبی است. پیامبر از تیره هاشمی و در تقسیم‌بندی بزرگ‌تر از قبیله قریش بودند، اما در سپردن مناصب حکومت تازه‌تأسیس اسلامی، متغیر‌هایی همچون سن، قبیله، نژاد، رنگ، جنسیت و... نقشی نداشتند. در عوض شایستگی و تجارب افراد ولو تازه‌مسلمان بر دیگر عوامل برتری داشت و افرادی همچون بلال حبشی، سلمان فارسی و صهیب رومی طرف مشورت و عهده‌دار مسئولیت‌های جامعه اسلامی بودند.

تفکیک کارکرد‌های مطلوب از تشکیل حکومت و سپردن قدرت به نمایندگانی از جامعه، ویژگی هر نظام سیاسی و رژیمی در هر عصر و دوره است. کارکرد‌هایی همچون تأمین امنیت، ایجاد فضای مناسب کسب‌وکار، آموزش و ترویج معارف و دانش و حل اختلافات میان شهروندان و اجرای حدود ازجمله وظایفی بودند که پیامبر (ص) با توجه به نوع جامعه و مردمان آن زمان در تشکیل حکومت در نظر داشتند.

در بحث سیاست خارجی، گسیل‌کردن سفیرانی به دیگر مناطق شبه‌جزیره عربستان و امپراتوری‌های روم و ایران برای تبلیغ دین اسلام و عقد قرارداد‌های مودت و صلح، از زمره ویژگی‌های حکومت پیامبر (ص) به‌شمار می‌روند. ویژگی‌هایی که حتی در عصر کنونی می‌تواند الگوی حاکمان جوامع اسلامی قرار گیرد و مایه تحکیم و تقویت اتحاد کشور‌های اسلامی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شود.