آمارها از خشک‌سالی در آینده خبر می‌دهند

الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ سال آبی، هر مهر شروع می‌شود و محمد علایی، مدیرعامل آب منطقه‌ای استان خراسان رضوی وضعیت آبی مشهد و استان خراسان رضوی را در سال آبی جدید با توجه به وضعیت سد‌های استان خراسان رضوی و روی خوشی که سد «دوستی» اکنون با بارندگی‌های دو سال اخیر نشان داده، بد نمی‌داند. البته تأکید این مقام مسئول روی «اکنون» است. دلیل این تأکید هم به کم‌آبی اسفند دوسال قبل برمی‌گردد؛ درست همان سالی که به‌دلیل خشک‌سالی و کاهش آب هریرود، همه برنامه‌های آبی مشهد و استان خراسان رضوی خراسان، حول محور خداحافظی با آب سد دوستی می‌چرخید. خب امسال اوضاع قدری بهتر است و می‌شود روی آب سد دوستی برای تامین آب مشهد حساب کرد، اما آیا همه چیز روبه‌راه است؟

آنچه آمار‌ها و شاخص‌ها برای آخرین پاییز قرن پیش‌بینی می‌کنند، چندان خوشایند نیست. پیش‌بینی‌ها می‌گویند «پاییز‌۹۹ خشک است.» بر‌اساس این پیش‌بینی‌ها در محدوده خاورمیانه و به‌ویژه ایران، میزان بارندگی‌ها در پاییز امسال، ضعیف و کمتر از حد نرمال است. بر همین اساس وضعیت بارندگی در استان خراسان‌رضوی نیز چندان چنگی به دل نمی‌زند.

 

روزهای‌آفتابی مهرماهی که پشت سر گذاشتیم، می‌تواند مُهر تأییدی باشد بر این پیش‌بینی‌ها. بر‌اساس آماری که سایت هواشناسی خراسان‌رضوی ارائه کرده، متوسط بارندگی در استان خراسان‌رضوی از ابتدای مهر تا ۵ آبان، فقط ۴ دهم میلی‌متر است. برای مشهد نیز در این مدت، فقط یک‌دهم میلی‌متر بارندگی ثبت شد. این رقم یعنی هیچ، یعنی پارسال خشک هم که در مدت مشابه ۷/۲ میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم اوضاعمان خیلی بهتر بوده است.
همین آمار‌ها می‌گویند که سال آبی ۹۷‌-۹۸ رکورد‌دار پرباران‌ترین سال آبی ایران در ۵۱‌سال گذشته است و سال آبی ۸۶ -‌۸۷ با مجموع بارش ۱۴۳.۳ میلی‌متر، بدترین سال از نظر میزان بارش در نیم‌قرن اخیر بوده است.

نکته دیگری که می‌توان در‌میان آمار اعلامی یافت، نوع بارندگی‌هاست. بر همین اساس و اینکه از میانه دهه ۹۰، سال‌های کم‌برفی را پشت گذاشته‌ایم، می‌توان برای وضعیت بارندگی ایران در سال‌های پیش رو نیز تصویری ارائه داد؛ تصویری که می‌گوید آینده استان خراسان رضوی ما با خشک‌سالی برفی همراه است. بر‌این‌اساس و باتوجه‌به شرایط اقلیمی و تغییرات آب‌وهوایی کارشناسان می‌گویند از ۱۴۰۰ به بعد باید کم‌کم برف‌باریدن را به فهرست بلندبالای نوستالوژی‌هایمان اضافه کنیم.
تحلیلگران آب‌وهوایی در بیان دلیلی برای خداحافظی با برف، به افزایش گاز‌های گلخانه‌ای و افزایش میانگین دمای هوا اشاره می‌کنند. به اذعان آنان افزایش دمای هوا سبب می‌شود که بارش برف در ایران و به تبع آن در استان خراسان رضوی ما کمتر از قبل شود.

کاهش بارندگی‌ها در پاییز امسال و اوضاع شکننده آب موردی است که مدیرعامل آب منطقه‌ای استان خراسان رضوی نیز به آن اذعان دارد و می‌گوید: سال آبی جدید شروع شده، اما هنوز برای مشهد بارانی به ارمغان نیاورده است.
به باور علایی، سال آبی گذشته که تا پایان شهریور بوده، از نظر بارندگی، خوب بوده. سالی که به روایت آمار میانگین بارندگی استان خراسان رضوی ۲۸۳ میلی‌متر است.

او در توضیح سال آبی گذشته اضافه می‌کند: این رقم درحالی برای خراسان رضوی ثبت شده که متوسط بارندگی استان خراسان رضوی در درا‌زمدت ۲۲۱‌میلی‌متر بود. اما نسبت به سال قبلش یعنی سال آبی ۹۷-۹۸ که بهترین سال به لحاظ بارندگی بود کمتر است. در آن سال میانگین بارندگی استان خراسان رضوی به ۳۰۵‌میلی‌متر رسید.

مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی ذخایر آبی پشت سد‌های استان خراسان رضوی را در مقایسه با شرایط قابل قبول می‌داند و می‌گوید: از ابتدای انقلاب تاکنون در استان خراسان رضوی ۳۵‌سد برای تأمین آب به بهره‌برداری رسیده و در حال حاضر پشت سد‌های استان خراسان رضوی ۲/۱ میلیارد متر‌مکعب آب ذخیره شده است.

او دلیل خوب بودن اوضاع سد‌های استان خراسان رضوی را بارندگی‌هایی می‌داند که اگرچه کمتر بوده، اما سطح آب سد‌ها را بالا آورده است. علایی می‌گوید: سال گذشته ۹۳۰ میلیون متر‌مکعب آب پشت سد‌ها ذخیره بود.

او ادامه می‌دهد: سال آبی گذشته، بارندگی‌ها در مقایسه با سال قبلش کمتر بود؛ با‌این‌حال اکنون آب بیشتری پشت سد‌های استان خراسان رضوی ذخیره داریم که دلیل آن، وضعیت سد دوستی است.

ظرفیت سد دوستی یک‌میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب است؛ بنا به گفته مدیرعامل آب منطقه‌ای استان خراسان رضوی در سال ۹۶ که تنها ۳۰‌میلیون مترمکعب آب این سد به مشهد آمده همه کارشناسان را ناامید کرده است. او می‌گوید: تصور ما این بود که اسفند‌۹۷ دوستی خشک می‌شود.

علایی توضیح می‌دهد که «وقتی ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب پشت سد دوستی ذخیره باشد، دیگر امکان برداشت آب از آن وجود ندارد. با‌این‌حال آن سال تصمیم گرفته شد که با ایجاد یک ایستگاه پمپاژ در حدود ۸۰‌میلیون مترمکعب دیگر آب برداشت شود تا ۴۰ میلیون آن را به مشهد و ۴۰ میلیون هم به ترکمنستان بدهیم. آن ۱۰۰ میلیون متر‌مکعبی که پشت سد باقی می‌ماند، به‌دلیل بوی تعفن و ماندگی آب، امکان برداشت نداشت.»

او می‌گوید: در چنین شرایطی برنامه تأمین آب مشهد در اسفند‌۹۷ از طریق سد دوستی روی صفر تنظیم شد، چون آبی پشت سد دوستی نبود. خدا را شکر که اواخر اسفند‌۹۷ و بهار‌۹۸ بارندگی خوب بود و هریرود دوباره سیلابی شد و به تبع آن سد دوستی جان گرفت.

اگرچه اوضاع سد‌ها خوب است اماعلایی وضعیت سفره‌های آب‌های زیرزمینی را اصلا خوب نمی‌داند و مواردی، چون توسعه صنایع روی این آبخوان حسابی نگرانش کرده است. او می‌گوید: اینکه مسئولان همچنان اصرار دارند روی آبخوان غرب مشهد، صنایع را توسعه دهند درحالی‌که مکان‌های دیگری حتی در شرق مشهدبرای توسعه صنعت وجود دارد برای شخص من جای تعجب دارد.

او این اصرار عجیب را برای آینده مشهد فاجعه‌بار می‌داند و با تاکید می‌گوید: آب شوخی نیست. آب زندگی است. این کار بازی با زندگی مردم است. قاطعانه می‌گویم تا زمانی‌که مسئول آب هستم، یک قطره آب برای توسعه صنایع به غرب مشهد نمی‌دهیم؛ چون گسترش صنایع در غرب مشهد، به‌معنای مرگ تدریجی آب و زندگی در مشهد است.

حرف مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی اینست که اگرچه امسال و به لطف بارندگی‌های بهارسال گذشته، وضعیت سد‌ها مناسب است، اما نبایدبحران آب را فراموش کنیم. او ادامه می‌دهد: اوضاع آب در مشهد شکننده است. نمی‌توانیم بگوییم بحران آب در مشهد را پشت سر گذاشته‌ایم.

او مشکل رابه برنامه‌های توسعه‌ای و مدیریت آب در تمام دوره‌ها مرتبط می‌داند و تصریح می‌کند: مشهد و تأمین آب آن، دغدغه بوده و هست و خواهد بود. وقتی همه دانشگاه‌های مطرح، بیمارستان‌های مهم استان خراسان رضوی و شرق کشور را در مشهد ساخته‌ایم، وقتی ۷۵‌درصد صنعت استان خراسان رضوی در اطراف مشهد است، بی‌شک، هر‌ساله جمعیت زیادی، مشهد را برای زندگی انتخاب می‌کنند. ما با برنامه‌ریزی‌هایمان در سال‌های قبل، روستا‌ها را خالی کرده‌ایم و همه مردم را به حاشیه شهر‌ها کشانده‌ایم. با وجود این شرایط، هنوز می‌خواهیم همین روند را ادامه دهیم و در غرب مشهد که آبخوان این شهر است و حیات و زندگی همه مردم مشهد به آن وصل است، به توسعه صنایع بپردازیم.

او اجرای مصوبه بارگذاری‌نشدن صنعت جدید در این محدوده را گام مثبتی برای نجات آبخوان می‌داند و تاکید می‌کند: درست است که آب مشهد را فعلا از سد دوستی تأمین می‌کنیم و در برنامه بلند‌مدت هم تأمین آب از دریای عمان را درنظر داریم، اما این‌ها دلیل نمی‌شود که اهمیت آبخوان مشهد را نادیده بگیریم.

علایی ادامه می‌دهد: به‌هیچ‌عنوان مخالف صنعت نیستم و حتی معتقدم که استان خراسان رضوی برای پیشرفت، هیچ راهی جز صنعتی‌شدن ندارد. حرف بنده این است که چرا در محل آبخوان مشهد که زندگی مردم این شهر و زائرانش به آن وابسته است، صنایع پشت سر هم دایر شود؟
او اضافه می‌کند: مگر شرق مشهد چه مشکلی دارد که آن طرف را هیچ‌کس نگاه نمی‌کند؟ آب صنایعی که احداث کرده‌اید، قرار است از کجا تأمین شود؟ در شهرک صنعتی چناران، سه حلقه چاه دادیم، اما چه شد؟ آب تمام شد و الان به سنگ بستر خورده‌اند. حتی بار‌ها کف‌شکنی شده تا به آب برسند، اما این راهش نیست!

مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی با اشاره به آینده مجهول چنین اقدامی می‌گوید: درباره موضوع آبخوان غرب مشهد نمی‌خواهیم خودمان را پشت نهاد‌های دیگر پنهان کنیم و با فرض مثال بگوییم که محیط زیست اجازه نمی‌دهد. حرف این است که اگر می‌خواهند صنایع غرب مشهد را توسعه دهند، باید برای تأمین آب مورد‌نیازشان، چاه کشاورزی بخرند.

میان تمام این موارد، علایی یک خبر هم برای مردم مشهد دارد. او می‌گوید: روز شهادت امام‌رضا (ع) با شهرداری، قرارگاه خاتم و حجت‌الاسلام بحرینی، جلسه‌ای درباره وضعیت آب مشهد داشتیم که در آن، توافق‌هایی درزمینه تصفیه‌خانه‌های محلی و استفاده از پساب حاصل شد و جزئیات آن را در آینده‌ای نزدیک اعلام می‌کنیم.

با این همه، این مقام مسئول وضع آخرین پاییز قرن را چندان مناسب نمی‌داند و می‌گوید: طبق آنچه هواشناسی اعلام کرده است، بارندگی‌ها در پاییز امسال مانند دو سال قبل مناسب خواهد بود، اما من با صراحت می‌گویم که شرایط اقلیمی و تغییرات آب‌و‌هوایی نشان می‌دهد که به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان به این پیش‌بینی‌ها امیدوار بود.

او در ادامه شاهدی برای گفته‌هایش می‌آورد و عنوان می‌کند: همه می‌گفتند که بارندگی‌ها در بهار امسال مناسب است. این موضوع نیز محقق شد و ما تا ۲۶‌اردیبهشت، بارندگی مناسبی در استان خراسان رضوی داشتیم، اما از آن تاریخ به بعد در استان خراسان رضوی هیچ بارندگی‌ای اتفاق نیفتاد. هیچ‌کس پیش‌بینی نکرده بود که در این چند ماه هیچ بارندگی‌ای در استان خراسان رضوی نداشته باشیم؛ لذا پیش‌بینی آینده بارندگی‌ها در سال جاری آبی سخت است.

ویروس کرونا دردسر‌هایی نیز برای حوزه آب مشهد داشته و آن‌طور‌که علایی می‌گوید، کرونا تأثیر خود را با اوج‌گرفتن شاخص مصرف آب گذاشته است.
به گفته او در همین مدتی که کرونا مهمان ناخوانده زندگی مردم شده، مصرف آب در شهرستان‌های استان خراسان رضوی ۵۶ تا ۶۰ درصد افزایش یافته است؛ رقمی که به گفته او، خارج از معادلات متصور درزمینه رعایت پروتکل‌های بهداشتی است. او می‌گوید: قطعا همه ما بر شست‌وشوی دست‌ها به‌منظور جلوگیری از بروز بیماری کرونا تأکید داریم، اما قبول کنید افزایش ۵۶ درصدی مصرف آب در استان خراسان رضوی رقم قابل قبولی نیست.

علایی بدون کنایه و آشکارا آب پاکی را روی دست همه می‌ریزد که دلخوش به بارندگی‌های بهار امسال و سال گذشته نباشند؛ چون در کمربند خشک جهان زندگی می‌کنیم و حرف اول و آخر این محدوده را کم‌آبی می‌زند. او می‌گوید: همه کسانی که در کمربند خشک شمالی و جنوبی این کره خاکی زندگی می‌کنند، کم‌آبی از تولد تا مرگ همراه آن‌هاست. حال شاید کم و زیاد شود، اما کلیت منطقه همان خشکی و کم‌آبی است؛ بنابراین نباید یک یا دوسال بارندگی بیشتر، ما را در مصرف آب، خودخواه کند.