اشتغال و ظرفیت‌های اکوتوریسم

فرید جواهرزاده | امروزه با گسترش شهرنشینی و ماشینی شدن زندگی، بسیاری از ما روزهای کاری خود را در فضاهای بسته، زیر نور چراغ‌های مهتابی و در برابر رایانه سپری می‌کنیم و بعد از آنکه به خانه می‌رویم، در مقابل تلویزیون استراحت می‌کنیم؛ اما تحقیقات مختلف علمی بیان می‌کند لازم است ساعاتی را به گردش در طبیعت اختصاص دهیم؛ چون برای سلامتی‌مان سودمند و ضروری است. محققان حوزه‌های روان‌شناسی و سلامت به دنبال دلایل علمی بیشتری هستند که نشان دهد چرا باید به طبیعت برویم و از دنیای آن لذت ببریم!
طبق آمارهای رسمی سازمان جهانی جهانگردی، اکوتوریسم (طبیعت‌گردی) با رشد سالانه 40درصد بالاترین بخش فزاینده صنعت گردشگری را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که بر اساس پیش‌بینی‌ها در آینده نزدیک 50درصد فعالیت گردشگران مربوط به طبیعت‌گردی و اکوتوریسم خواهد بود. درواقع آینده صنعت گردشگری در رقابت برای جذب گردشگر در این بخش خواهد بود و بین کشورهای مختلف رقابت تنگاتنگی در جریان است. ازآنجاکه ایران جزو 20کشور برتر دارای تنوع زیستی غنی قرارگرفته است، این موضوع ظرفیت بی‌بدیلی برای توسعه گردشگری پایدار و اشتغال‌زایی را فراهم می‌کند. درواقع از طریق برپایی تورهای طبیعت‌گردی و تبلیغات درباره تنوع زیستی کشور می‌توان گردشگران خارجی و حتی داخلی را تشویق به اکوتوریسم کرد. بیابان‌گردی، گردشگری روستایی، جنگل‌نوردی، شکار و صید، گردشگری سلامت (در شاخه تندرستی و درمانی)، کوه‌نوردی و غارپیمایی، ورزش‌های زمستانی، ورزش‌های ساحلی و آبی و ... ازجمله بخش‌های مختلف اکوتوریسم در ایران به شمار می‌روند که با توجه به طبیعت متنوع و زیبای کشورمان می‌تواند باعث جذب گردشگر شود. تنوع زیستی و جغرافیایی در ایران شامل گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری نیز می‌شود و همه این موارد در جذب گردشگر تأثیرگذار است؛ مواردی که ما به آن‌ها بی‌توجه هستیم و به‌سادگی از کنار آن‌ها عبور می‌کنیم. باوجود همه این جاذبه‌ها اکوتوریسم در ایران یک منبع اقتصادى کم‌نظیر و بسیار مستعد و البته رهاشده محسوب می‌شود. بر اساس آمارهای جهانی، کشورمان در میان 5کشور نخست بهره‌مند از بیشترین تنوع اقلیمى در جهان قرار دارد که به‌طور طبیعی زمینه براى هرگونه سرمایه‌گذاری اکوتوریستى فراهم‌ شده است. بسیاری از کشورها با تنوع زیستی کمتر شرایطی برای گردشگران طبیعت فراهم می‌کنند که باعث درآمدزایی شده است. اکنون تعداد طبیعت‌گردانی که تنها به‌ قصد دیدن طبیعت بکر کشورمان به ایران سفر می‌کنند، بسیار اندک است و تلاش سازمان‌های مختلف در جذب گردشگر، بیشتر در بخش فرهنگی و مذهبی بوده است. طبق اعلام مجمع جهانی اقتصاد، ایران ارزان‌ترین مقصد گردشگری در جهان معرفی‌ شده است و از آنجا که اکوتوریسم نیاز به هتل‌های پنج‌ستاره و امکانات ویژه ندارد، با کمترین امکانات، آموزش صحیح، اطلاع‌رسانی و شناساندن زیست‌بوم ایران به سایر کشورها می‌توانیم این صنعت خفته را بیدار کنیم.
البته با توجه به اهمیت جذب گردشگر در چند سال گذشته، اقداماتی در زمینه طبیعت‌گردی و بوم‌گردی صورت گرفته است که ازجمله راه‌اندازی صدها واحد بوم‌گردی در اقصی نقاط کشور است که از این‌ جهت نیز یکی از انواع تأسیسات گردشگری به شمار می‌رود که با شتاب بسیار در حال رشد و نمو است و حتی بسیاری از کارشناسان نیز از توسعه پرشتاب و فراگیر آن اظهار نگرانی می‌کنند. این در حالی است که در ایران جاذبه‌های طبیعی ارزشمندی در حوزه‌های مختلف ازجمله تالاب‌ها و جنگل‌ها وجود دارد که هریک و ازجمله حدود 280منطقه حفاظت‌شده کشورمان می‌توانند بسترهای گردشگری پایدار تلقی شوند که متأسفانه هنوز به‌درستی بررسی و مطالعات تکمیلی روی آن‌ها صورت نگرفته و برنامه‌ریزی مدونی نیز در این زمینه انجام‌ نشده است. طبیعت ایران همه امکانات لازم را برای توسعه اکوتوریسم دارد، اما باید به این نکته توجه داشت که حفظ محیط‌زیست کشور در این مسیر اهمیت بیشتری دارد و باید به‌تدریج روش‌های سازگار و اعتدالی برای وضع تنوع زیستی کشور جایگزین شود؛ چراکه وضعیت تنوع زیستی حال‌وروز خوبی ندارد و سالانه 12درصد پرندگان، 25درصد پستانداران و حدود 30درصد از خزندگان در خطر انقراض هستند و حدود 5میلیون هکتار از جنگل‌های کشور که به‌عنوان ذخایر ژنتیک مطرح هستند -سالانه- از دست می‌روند که این‌ها ثروت جهانی نیز محسوب می‌شوند. بر اساس آمار، از مجموع گردشگرانی که وارد ایران می‌شوند، تنها 2.2 درصد آنان را گردشگران طبیعی تشکیل می‌دهند. این در حالی است که توجه به مقوله اکوتوریسم به‌عنوان نوعی گردشگری مکمل و ترکیبی توانسته است در برنامه سفر گردشگران فرهنگی و مذهبی قرار گرفته و بر همین اساس شاهد افزایش میزان ماندگاری گردشگران در برخی مناطق و مقاصدی باشیم که بر اساس این ترکیب برنامه‌ریزی و مدیریت می‌شوند. خراسان‌رضوی نیز با بهره‌گیری از تنوع زیستی و طبیعت بکر ازجمله وجود آبشارهای زیبا و کویر هموار و دامنه‌های طبیعی مستعد فعالیت‌های اکوتوریسمی می‌تواند به یکی از مهم‌ترین مقاصد طبیعت‌گردی کشورمان تبدیل شود؛ به‌طوری‌که با توجه به وجود مضجع شریف حضرت امام رضا(ع) در مشهد مقدس و حضور چندمیلیونی گردشگران داخلی و خارجی در این خطه از کشورمان، با تأکید بر مدیریت چند محصولی گردشگری و بهره‌گیری از ده‌ها واحد بوم‌گردی می‌توان به افزایش ماندگاری زائران و گردشگران در استان کمک شایان توجهی کرد. با توجه به سهم کم ایران در اکوتوریسم و مشخص شدن اهمیت آن برای مسئولان و تصمیم‌گیرندگان، لازم است تا برای رونق گرفتن در این زمینه اقدامات لازم را انجام داد و با توجه به سیاست افزایش گردشگر خارجی در کشور تلاش کرد تا در آینده‌ای نزدیک شاهد حضور طبیعت‌گردان از نقاط مختلف جهان در ایران
باشیم.
رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران