واکاوی ‌ردپای ارز‌های دیجیتال در سند‌های ازدواج

محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ تعیین مهریه‌های عجیب‌وغریب خیلی دور از ذهن‌ها نبوده است، از چند صد کیلو بال مگس و طاووس تا چند هزار قطعه مرجان دریایی و نیز چشم چپ و پای راست داماد! اما حالا بین موارد عجیب، مدتی است که تعیین مهریه با ارز دیجیتال بیت‌کوین سر زبان‌ها افتاده است.

ماجرا از آن شروع شد که تصویر سند ازدواج یک زوج با مهریه بیت‌کوین در فضای مجازی و سایت‌های خبری دست به دست چرخید. در نگاه اول برخی واکنش‌ها به این بود که مگر ارز دیجیتال را هم می‌شود به‌عنوان مهریه تعیین کرد! شماری دیگر آن را نه در حد مهریه که در حد طنز و یا پُز و پرستیژی جدید برای تازه‌عروس و داماد‌ها دانستند. برخی هم پای سنت و عرف را در ازدواج‌ها و تعیین مهریه‌ها پیش کشیدند تا همچنان از بازشدن ارز‌های دیجیتال بیت‌کوین به سند ازدواج به‌عنوان اتفاقی عجیب یاد کنند. در همین حال، برخی کارشناسان تعیین مهریه به بیت‌کوین را نه عجیب و غیرعادی، بلکه بحثی خیلی جدی دانستند به راه‌پیداکردن پروژه نفوذ بیت‌کوین تا سر حد تعیین مهریه اشاره کردند.

هنوز مدت زیادی از خاموشی‌های گسترده در کشور نگذشته بود که بیشتر تحلیل‌ها و نظر‌های کارشناسی پشت پرده آن را استخرج ارز‌های دیجیتال می‌دانستند. ازطرفی هنوز هیچ چارچوب و ساختار قانونی برای فعالیت درزمینه استخراج ارز‌های دیجیتال مصوب نشده است و این تحلیل قوت می‌گیرد که عده‌ای می‌خواهند از هر طریقی شده، پای ارز‌های دیجیتال را بیشتر به داد و ستد‌های روزمره مردم باز کنند. دراین‌میان چه بحثی پُرسروصداتر از مهریه که با توجه‌به فراگیر بودن آن در سطح جامعه، بالاخره مطالبه و پرداخت آن و بحث درباره آن به محاکم قضایی هم خواهد رسید تا به‌نوعی جای پای ارز‌های دیجیتال قُرص‌تر شود.

نکته دیگر در موضوع مهریه با بیت‌کوین، محبوبیت آنی این شبکه غیرمتمرکز در چند ماه اخیر به‌ویژه بین نسل جوان بوده است. بیشتر جوانان تحصیل‌کرده که مدرک دانشگاهی‌شان نه آب و نان شده و نه تضمینی برای داشتن شغلی در آینده، با هدف کسب سود و درآمد به‌دنبال استخراج ارز‌های دیجیتال رفته‌اند. طبیعی است که برای جوانانی که درگیر ذهنی یا عملی با استخراج ارز‌های دیجیتال بیت‌کوین شده‌اند، هنگام ازدواج نیز این موضوع جایگاه خاص خود را داشته باشد.

 

اما نکته‌ای که در این میان هنوز هیچ مقام رسمی به آن پاسخ نداده یا ارگانی رسمی و قانون‌گذار به آن ورود پیدا نکرده است، موضوع وضعیت قانونی رمزارز‌ها و ابهامات فراوان در حوزه فعالیت آن‌هاست. دیدگاه‌ها و مواجهه‌های ضد‌ونقیضی وجود دارد؛ بااین‌حال آنچه مسلم است اینکه در شرایط فعلی، فعالیت بیت‌کوین‌ها هیچ نهاد یا مسئول خاصی ندارد که تراکنش‌ها را تأیید کند یا ناظر شبکه باشد و این نقش حفظ امنیت و پایدار نگهداشتن شبکه بیت‌کوین را ماینر‌ها به عهده دارند.
برای واکاوی آنچه درباره تعیین مهریه با ارز‌های دیجیتال گفته می‌شود، با دو جامعه‌شناس و یک حقوق‌دان این موضوع را به بحث کارشناسی گذاشته‌ایم.

دکتر مجید فولادیان، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه فردوسی مشهد، قبل از اینکه درباره تعیین ارز‌های دیجیتال بیت‌کوین به‌عنوان مهریه تحلیلی ارائه کند، ابتدا موضوع را از طرح کاهش ضمانت وصول مهریه تا پنج‌سکه طلا آغاز می‌کند؛ طرحی که ماه گذشته در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس مطرح شد و نقد و نظر‌های فراوان را به دنبال داشت.

به گفته این جامعه‌شناس، طرح نمایندگان مجلس برای قانونی‌کردن ضمانت سکه تا سقف پنج‌عدد در مهریه‌ها، سبب ازبین‌رفتن ارزش و جایگاه تعیین مهریه با سکه خواهد شد؛ بنابر این غیرطبیعی و عجیب نیست که بعد از این بشنویم و ببینیم که مهریه‌ای با بیت‌کوین، طلا و حتی دلار تعیین شده است؛ زیرا ارزش ریالی هر چیزی که در جامعه پایین بیاید، دیگر خانواده‌ها، آن را برای مهریه تعیین نخواهند کرد. درباره سکه شاید ارزش ریالی آن در بازار آزاد رو به افزایش باشد، اما وقتی فقط پنج‌عدد سکه بیشتر ضمانت اجرایی نداشته باشد، طبیعی است که دیگر برای تعیین مهریه در نگاه خانواده‌ها ارزش نخواهد داشت.

دکتر فولادیان، موضوع نوآوری در تعیین مهریه را با مثالی از تغییر نوع آن در گذر زمان بیان می‌کند و می‌گوید: مهریه زمانی با وجه نقد تعیین می‌شد. برای نمونه مبلغ ۱۰۰ هزار تومان مهریه که در زمان تعیین، وجه شایان‌توجهی بود، اما باتوجه‌به کاهش ارزش پول ملی، حتی اگر به نرخ روز و با درنظرگرفتن سود سالیانه این مبلغ را حساب کنند، بعد از سال‌ها ارزش آن خیلی اندک می‌شود و به ارزش ریالی پایینی می‌رسد.

 

به‌همین‌دلیل دیگر هیچ خانواده‌ای مثل گذشته، مهریه را سال‌هاست که با وجه نقد تعیین نمی‌کند. درباره سکه نیز اگر بحث پنج‌عدد برای ضمانت اجرایی داشتن به مرحله نهایی تصویب و اجرا برسد، مردم از این نوع مهریه روی‌گردان می‌شوند و به ارزش‌های دیگر مالی روی خواهند آورد؛ لذا در شرایط فعلی که ارز دیجیتال و بیت‌کوین به‌عنوان نوعی از مبادلات مالی مطرح می‌شود، طبیعی است که عده‌ای بخواهند آن را به‌عنوان مهریه برگزینند.

این جامعه‌شناس به آسیب‌شناسی از جایگاه مهریه نیز می‌پردازد و می‌گوید: در جامعه ما، زنان قدرت کمتری دارند، پس در زندگی مشترک به‌دنبال پشتوانه‌هایی هستند که اگر مشکلی در زندگی مشترکشان ایجاد شد، بتوانند موقعیت زندگی خود را حفظ کنند. درواقع جامعه ما دچار تلاطم‌هایی شده است که دیگر سنت‌ها و عرف‌ها را همه زنان و مردان نمی‌پذیرند و مشکل مهریه همین‌جاست که هم زنان دیگر سنتی نیستند و قدرت بیشتری در زندگی ازجمله حق تحصیل، اشتغال، خروج از کشور، طلاق و... می‌خواهند و هم مردان می‌گویند اگر قرار است این حقوق با زنان باشد، چرا باید مهریه بدهند. همین تغییر سبک زندگی و نوع تفکر هم در بحث نگاه مردان و زنان به مهریه و ارزش ریالی آن تأثیر می‌گذارد.

درحالی‌که دکتر فولادیان به‌عنوان یک جامعه‌شناس، تعیین مهریه با بیت‌کوین را روندی طبیعی در جامعه درحال گذار می‌داند، دکتر حسین بهروان، دیگر استاد دانشگاه فردوسی و جامعه‌شناس، دیدگاه متفاوتی دارد. او در گفتگو با خبرنگار ما تأکید می‌کند: مهریه چه سکه طلا باشد یا بیت‌کوین، طلا و... در جامعه ما اهرم و ابزار فشار است.

این جامعه‌شناس دینی می‌افزاید: اصل مهریه دِین و حق شرعی و قانونی است که باید به زن پرداخته شود، اما شما بگویید چند درصد مردان در جامعه ما مهریه زنان خود را پرداخته‌اند؟ شاید یک درصد هم نباشند. اما بحث اینجاست که مهریه را در جامعه ما دیگر نه به‌عنوان یک مالیت، بلکه یک اهرم فشار برای رسیدن زن به دیگر حقوق خود می‌پندارند؛ بنابراین اگر مهریه را ارز‌های دیجیتال بیت‌کوین هم قرار دهند، باز هم با همین نگاه روی‌آوری به مصداقی از مهریه‌های جدید است که فقط با نگاه پشتوانه تعیین می‌شوند.

دکتر بهروان معتقد است که برای حل مشکلات مهریه باید قانون اصلاح شود، ولی نه این طرحی که پیشنهاد تعیین سقف ضمانت اجرایی مهریه را پنج‌عدد سکه گذاشته است؛ زیرا راه‌های دیگر برای مهریه قرار دادن نظیر ملک مسکونی و زمین و مالیت‌های باارزش دیگر را مردم خودشان جایگزین آن پنج‌سکه قانونی در تعیین مهریه‌ها خواهند کرد. دراین‌میان هم می‌بینیم که هنوز این قانون نهایی نشده، راه‌های دیگر مثل ارز دیجیتال به تعیین مهریه‌ها باز شده است.

اما درکنار موضوع اجتماعی تعیین مهریه با بیت‌کوین به‌جای سکه طلا، درباره اینکه آیا ارز دیجیتال می‌تواند به‌عنوان مهریه انتخاب شود یا نه و نحوه به‌اجراگذاشتن آن چگونه خواهد بود، سؤالات بسیاری وجود دارد که از منظر حقوقی پاسخ به این سؤالات را از یک حقوق‌دان جویا می‌شویم.
سعید عیسی‌زاده، کارشناس حقوقی در پاسخ به این سؤال خبرنگار ما که آیا می‌توان از منظر حقوقی و قانونی بیت‌کوین را به‌عنوان مهریه قرار داد یا خیر، می‌گوید: هر چیزی که مالیت داشته باشد و قابل تملک نیز باشد می‌تواند به‌عنوان مهریه قرار گیرد. ممکن است عینِ معین باشد یا کلی. همچنین می‌توان حق مالی یا منفعت یا انجام دادن کار معین را، مهریه قرار داد.

به گفته این حقوق‌دان، مهریه ابعاد حقوقی مشخصی دارد، اما هنگام تعیین میزان آن و نوع آن، شاید خیلی از افراد به این ابعاد توجه نکنند یا از آن آگاهی نداشته باشند و همین مسئله در آینده سبب ایجاد مشکلاتی برای افراد شود. درباره بیت‌کوین یا ارز دیجیتال هم اگرچه از منظر قانونی هر چیزی را که مالیت و مالکیت داشته باشد، می‌توان به‌عنوان مهریه تعیین کرد، این موضوع هم وجود دارد که در بحث مهریه‌های غیرعرف و غیرمعمول، مشکلات و اختلافات بیشتری ممکن است بین زوج و زوجه در مطالبه و پرداخت آن ایجاد شود؛ زیرا از منظر حقوقی به‌مناسبت نکاح، مرد ملزم به دادن مهریه می‌شود؛ الزام مربوط به تملیک مهریه هم ناشی از حکم قانون است و ریشه قراردادی ندارد به همین دلیل سکوت طرفین در عقد، تکلیف مرد را در این زمینه از بین نمی‌برد.

وی در پاسخ به این سؤال که نحوه اجراگذاشتن مهریه‌ای که با بیت‌کوین باشد، به چه صورت خواهد بود، توضیح می‌دهد: از نظر قانون اجرا گذاشتن مهریه به میزان و نوع آن ربطی ندارد و روال مشخصی دارد. بنابر این مهریه هرچه که باشد، طبق بخشنامه جدید، نحوه اجراگذاشتن آن به این صورت است که زن نمی‌تواند مستقیم به دادگاه مراجعه کند و ابتدا باید ازطریق اجرای ثبت اقدام کند. به این صورت که زن به دفترخانه‌ای که ازدواجشان در آنجا ثبت شده است، مراجعه می‌کند و درخواست صدور اجراییه می‌کند.

 

اجراییه صادر می‌شود و به نشانی طرف مقابل فرستاده می‌شود و به او ۱۰ روز مهلت داده می‌شود که مهریه را پرداخت کند؛ درصورت پرداخت‌نکردن و سپری‌شدن مهلت، زن با مدارک به اجرای ثبت مراجعه می‌کند و درخواست تشکیل پرونده اجرایی می‌دهد، سپس از دارایی مرد استعلام گرفته می‌شود تا مشخص شود دارایی دارد یا خیر؛ درصورت داشتن دارایی دستور توقیف آن صادر می‌شود. اگر دارایی مرد کفایت مهریه را نکرد، زن می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و ازطریق آن حکم بگیرد؛ زیرا اجرای ثبت مجاز به صدور حکم جلب نیست و به این ترتیب باید بقیه مطالبات را از دادگاه درخواست کند.

همه این‌ها درحالی است که همچنان دادگاه‌های خانواده مملو از جمعیت همین جوان‌هایی است که در سال‌ها و حتی ماه‌های اول ازدواج راه جدایی را در پیش گرفته‌اند و مهریه در این معادله، هم حکم جنگ را دارد و هم حکم صلح را. این موضوع را آمار‌های ثبت‌شده از میزان طلاق‌ها هم تأیید می‌کند؛ چنان‌که براساس آماری که اداره‌کل ثبت و اسناد خراسان رضوی به خبرنگار ما می‌دهد، فقط در ۱۰ ماه امسال بیش از ۱۲ هزار پرونده مهریه در استان تشکیل شده است.

 

حال باید دید که آیا مهریه‌هایی که با ارز دیجیتال بسته می‌شوند، چه عاقبتی خواهند داشت و اینکه جنگ بر سر مهریه با نوع بیت‌کوین بودن در دادگاه‌ها به کجا خواهد رسید؟ آن هم در شرایطی که حرف و حدیث‌ها از کاهش ضمانت اجرایی وصول مهریه با سکه طلاست. به‌هرحال گویا ماجرای تعیین مهریه نه در عرف و در بین خانواده‌ها و نه در تصویب قوانین مربوط به آن در نهاد‌های قانون‌گذار تمامی ندارد.