گزارشی از مشکلات محله «خلج» مشهد که کمبودهایش همچنان ادامه دارد

تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ نزدیک‌ترین موقعیت به کوه‌های خلج است و منطقه تفریحی هفت حوض را دارد، اما دریغ از زیبایی‌ها و رونق یک منطقه گردشگری. آسیب هایش به گواهی محلی‌ها روز به روز بیشتر می‌شود؛ از فروش آزادانه موادمخدر سر هر گذر گرفته تا مصرف آن گوشه وکنار کال و خیابان، از انبار‌های ضایعاتی که محل رفت وآمد آدم‌های معلوم الحال هستند تا کوچه‌های شلوغی که هم محل امن خانه‌های گروهی خلافکاران است و هم بهشت رمال‌ها و دعانویس ها. وسعت ۱۹۹ هکتاری محله خلج را جمعیت ۲۸ هزار نفری اش پرکرده است. علاوه بر آن‌هایی که عمری ساکن این محله بوده اند، منطقه مهاجرپذیری هم هست، اما یا بی خانمان‌ها به آنجا رفت وآمد می‌کنند یا مشتریان خماری که دنبال فروشنده می‌گردند. با وجود جرم خیزی منطقه، جای مراکز فرهنگی، فرهنگ سرا‌ها و مکان‌های تفریحی خالی است.

انتهای محله کالی قراردارد که محل زندگی کارتن خواب‌ها و پاسخ گویی به مشتریان موادمخدر است. جابه جا باقی مانده آتشی خاموش یا دیواری که از سوختن سیاه شده و محل تجمع معتادان بوده، نمایان است. همان لحظه که از آنجا عبور می‌کنیم، معتادی را می‌بینیم که پارچه‌ای روی سرش کشیده و درحال مصرف است. بعضی از خانه‌های کنار کال هم محل اقامت فروشنده‌ها یا مکان مصرف مواد و هزارجور کار خلاف دیگر است که اهالی آن‌ها را خوب می‌شناسند. به گفته محلی‌ها بنا بوده شهرداری سال گذشته کال را بپوشاند و بهسازی کند که معتادان از آنجا رانده شوند، اما تنها بخشی از آن را بهسازی کرده و بخشی از کال بین خیابان ریاضی و سبحان بهسازی نشده است. مردمی که خانه هایشان کنار کال است، شب و روز ندارند.

زهرا رجبی حدود شصت ساله به نظر می‌رسد و از ۲۲ سال پیش با خانواده اش ساکن این منطقه از سیدی است. خانه اش در حاشیه همان کال انتهای خیابان ریاضی است. از وضعیتی می‌گوید که به گفته او «خیلی خراب است»: ما اینجا آسایش نداریم. معتاد‌ها مدام می‌روند و می‌آیند. داد و بیداد می‌کنند یا فروشنده‌ها را صدا می‌زنند. گاهی دعوا و زد و خورد هم می‌کنند.‌

می‌گوید سال‌های پیش اوضاع بهتر بود، اما هرروز بدتر می‌شود: اینجا پر از کارتن خواب و آدم‌های بی خانمان است. هرکدام را از زندان آزاد می‌کنند راهی اینجا می‌شود. چندبار پیگیری کردیم و استشهاد محلی نوشتیم، آمدند عده‌ای را بردند، اما دوباره سر و کله آدم‌های جدید پیدا شد. نه جرئت داریم تابستان‌ها در خانه را باز بگذاریم نه بچه‌ها می‌توانند در کوچه بازی کنند، از ترس سرقت و آزار. کاش وضعیت این کال را تمام می‌کردند که از اینجا پراکنده شوند.

مرضیه حسینی شهروند دیگری است که مانند بقیه درددل هایش زیاد است. از اهالی فعالی است که در مدت ۱۱ سال زندگی اش در محله سبحان پیگیر مشکلات زیادی بوده، اما یا پاسخ «نه» شنیده یا وعده زمانی نامعلوم. همان اول صحبت هایش می‌ماند از چه بگوید: این قدر مشکلات اینجا زیاد است که نمی‌دانم از کجا بگویم. از وعده ساخت فرهنگ سرا که چندسال است پیگیری می‌کنیم یا تقاضای دبستان قرآنی، درخواست دبیرستان دخترانه و خیلی چیز‌های دیگر.
او ادامه می‌دهد: در تمام شهرداری منطقه ۷ یک فرهنگ سرا نداریم، درحالی که در منطقه ساختمان دوتا فرهنگ سراست. بااین همه نوجوان و جوان ساکن این منطقه هیچ مرکز تفریحی و ورزشی نیست که آن‌ها را سرگرم و از کار خلاف دور کنیم.

از متولیان مساجد هم گلایه دارد که حاضر نشدند مکانی از آنجا را دراختیار کار‌های فرهنگی و کلاس‌های آموزشی قرار بدهند.
درباره کمبود دبیرستان دوره اول و دوم دخترانه در این منطقه هم تأکید می‌کند: اگر خانواده‌ها راضی شوند دخترشان را برای رفتن به مدرسه به محله‌های دیگر می‌فرستند، درغیراین صورت دختر ترک تحصیل می‌کند که از این موارد هم کم نداریم. بعضی مدارس اینجا ۷۰۰ نفر دانش آموز دارند یعنی همین تعداد دبستان هم برای این جمعیت کافی نیست. برای ساخت مدرسه به آموزش و پرورش هم درخواست دادیم.

 

می‌گویند اینجا زمین ندارند، درحالی که یک زمین ۳۰۰ متری هست و خانه ۲۰۰ متری کنار آن که مالکش حاضر است خانه را به آموزش و پرورش بدهد، اما این تلاش‌های ما هم تابه حال به نتیجه‌ای نرسیده است؛ و در آخر از دوسوی خیابانی یاد می‌کند که شهرداری یک سو را آباد کرده و سمت دیگر انتهای کوچه‌های خاکی و نیمه کاره رها شده است: یک سمت بولوار خاکریز است و سوی دیگر آبادی. بولوار هفت حوض که افتتاح شد سمت کوچه‌های فرد را رسیدگی و سنگ فرش کردند، ایستگاه اتوبوس ساختند، گل کاری کردند و فضای سبز ایجاد کردند، اما به کوچه‌های زوج خیابان توجهی نکردند. بعضی کوچه‌ها شیب دار است و پله ندارد و انتهای کوچه‌ها پشته‌ای از خاک و نخاله رهاشده است.

گشتن در کوچه‌های منطقه را با سرزدن به جاده آخر خلج ادامه می‌دهیم. ناوه کش مقدم شهروند دیگری است که با احساس مسئولیت مشکلات را پیگیری می‌کند. دغدغه او منطقه گردشگری هفت حوض است که به جای آبادی تنها فرصتی برای نشستن در چند قهوه خانه دنج و نمور دارد.

این طور توضیح می‌دهد که جاده آخر خلج را تا پمپ گاز بولوار کشیدند و بقیه را رها کردند: در آن منطقه چشمه‌ای است که آخر هفته‌ها شلوغ و ترافیک سنگینی ایجاد می‌شود و مردم از همه جای شهر برای تفریح می‌آیند، اما فضای سبز و مکانی برای نشستن ندارند. تنها چند کافه دارد که از قدیم محل رفت وآمد آدم‌های معتاد و مجرم است. بار‌ها اینجا درگیری و دزدی شده است، اما هیچ مسئولی پیگیر نیست. روستای کوچکی هم با جمعیت حدود ۵۰ نفر همان نزدیکی هست. می‌شود آنجا را آباد کرد و به منطقه گردشگری پررونقی مانند طرقبه و شاندیز تبدیل کرد، اما سرمایه گذار ندارد.

ناوه کش مقدم هم به موارد زیادی از مشکلات منطقه اشاره می‌کند، اما از مهم‌ترین آن‌ها وجود ده‌ها انبار ضایعاتی در این منطقه است: از کوچه ریاضی ۵۲ تا انتها پر از انبار‌های کوچک و بزرگ جمع آوری انواع ضایعات است. این انبار‌ها محل رفت و آمد معتادان و افراد مجرم است. بعضی از آن‌ها به بهانه جمع آوری ضایعات، محل توزیع و فروش مواد مخدر هم هستند، اما متولی جمع آوری و پلمب این انبار‌ها معلوم نیست.
این شهروند همچنین به پاتوق قاچاقچی‌ها و خانه‌های تیمی واقع در کوچه‌های بن بست منطقه اشاره می‌کند که در هر خانه کوچک ۱۰ نفر ساکن هستند.

علاوه بر تعدادی از اهالی که در این گزارش همراهمان هستند و از دغدغه هایشان سخن می‌گویند، عالیه حنایی، کارشناس دفتر توسعه تسهیلگری محله خلج، هم ما را همراهی می‌کند؛ محله‌ای که روی نقشه شهر، حدفاصل خیابان شهید دایی از قائم ۳۲.۱ تا انتهای قائم است. حنایی گاهی نکته‌هایی به گلایه‌های دیگران اضافه می‌کند یا از پیگیری‌هایی می‌گوید که انجام داده که برخی به نتیجه رسیده و اغلب هم بی فایده بوده است: این منطقه آن قدر ظرفیت رشد و توسعه گردشگری دارد که اگر به آن پرداخته شود، هم برای جوانان منطقه اشتغال زایی می‌شود، هم برای دیگر اهالی شهر، اما هرگز به آن توجهی نشده است.

حنایی درباره اقدامات انجام گرفته در راستای ساخت فرهنگ سرا می‌گوید: محله خلج از لحاظ سرانه فرهنگی، ورزشی و آموزشی فقیر است و حتی نصف میانگین مشهد هم امکانات ندارد. از اصلی‌ترین درخواست‌های مردم این منطقه، ساخت فرهنگ سرا بود؛ برای همین ماه‌ها پیگیری کردیم تااینکه سال گذشته طرح ساخت ساختمانی در زمینی ۹۹۰۰ متری بین خیابان سبحان ۹ و ۱۱ تصویب شد. امیدواری ما این است که از امسال براساس قول‌ها اجرایی شود که به احتمال فراوان چند سال طول خواهد کشید.

وی از عملکرد مساجد محله هم گلایه دارد که «اهل کار فرهنگی نیستند» و توضیح می‌دهد: باوجود کمبود زمین برای ساخت فضا‌های ورزشی و فرهنگی، مساجد اینجا تمایلی به برگزاری کلاس و دوره آموزشی ندارند. مکان برگزاری کلاس نداریم و هیچ سازمان و ارگانی هم با ما همکاری نمی‌کند.
دلیل اصلی لزوم وجود فرهنگ سرا و کلاس‌های آموزشی و اوقات فراغت را آسیب‌های اجتماعی فراوان این محله می‌داند که در بررسی‌های محلی به چنین نتایجی رسیده است: اعتیاد در این منطقه معضلی ابتدایی است که به دنبالش بیکاری و طلاق و هزاران مشکل دیگر هم به وجود آمده است.

 

طبق پرسشنامه‌ای که از زنان تهیه کردیم، آمار زنان مطلقه محله خلج دوبرابر مشهد است. آمار متارکه نیز بیشتر از تعداد طلاق هاست، یعنی زن و شوهر‌هایی که به طور رسمی طلاق نگرفته اند، اما جدا از هم زندگی می‌کنند که آسیب‌های اخلاقی زیادی را به دنبال دارد.
کال پروژه مهمی بود که به گفته او دفتر توسعه تسهیلگری، تلاش زیادی برای بهسازی آن انجام داد، اما به دلایل نامعلومی نیمه کاره رهاشد: بهسازی این کال در برنامه شهرداری نبود و بودجه کلان لازم داشت، اما پیگیری‌های ما تاحدودی به نتیجه رسید.

حتی یک بار ۲۰۰ امضا از اهالی حریم کال جمع کردیم. پیمانکار هم تعهد داده بود تا ۲۲ بهمن به طور کامل تحویل داده شود، اما رها شد. حنایی برای ساخت گرمخانه هم تلاش کرده، اما پاسخ نهایی، کمبود زمین بوده است. لابه لای صحبت هایش از آمار فراوان درگیری‌های اهالی خیابان سبحان می‌گوید که باعث شده است بهزیستی و کلانتری محل هم این خیابان را به محل خشونت و درگیری بشناسند.

گلایه هایشان تمامی ندارد. از موارد فراوان آسیب‌های اجتماعی و جرائم در خیابان‌ها و کوچه‌های مختلف می‌گویند و نگرانی از بابت آینده. عبدی آخرین فردی است که پای سخنانش می‌نشینیم. ابتدای یکی از خیابان‌های محله سبحان دفتر مشاور املاک دارد و چنددهه از عمرش را در همین خیابان‌ها زندگی کرده است. قبول دارد که از سال‌ها پیش همواره خلج، منطقه امنی برای خلافکاران بوده، اما این روز‌ها وضعیت وخیم‌تر است. وی دلایل این گفته اش را با توضیح بیان می‌کند: پیش از این موادفروشی پنهانی بود و درنهایت در هرکوچه یکی دو نفر کارمی کردند، اما حالا به شکل علنی صورت می‌گیرد و بسیاری از آدم‌ها در حال خرید و فروش هستند.

بخش دیگری از منطقه پاتوق معتادان پارک قائم است: اول قرار بود پارک قائم شبیه کوهسنگی بشود، اما آن را نیمه کاره رها کردند؛ حالا همان پارک هم مکان کارتن خواب ها، معتادان و اراذل و اوباش است.
از آلاچیق برای پنهان کردن موادشان استفاده می‌کنند و چوب‌های کف آن را آتش زده اند. محله خلج، پارک و فضای سبز هم کم دارد. از دعانویس‌ها و رمال‌های کوچه‌های سبحان هم نکته‌های زیادی دارد. اینکه فقط در یک خیابان پنج دعانویس کارمی کنند و هیچ کس به کارشان کاری ندارد. اهالی محل هم با وجود مخالفت جرئت شکایت کردن ندارند؛ زیرا از آن‌ها می‌ترسند. از طرف دیگر هنوز به جادو و طلسم اعتقاد دارند.

برای رساندن گلایه شهروندان به مقام مسئول و آنچه از کمبود فضا‌های محله گفتند، شهردار منطقه مخاطب اول ماست. حسین فرهادیان، شهردار منطقه ۷ ابتدای توضیحاتش درباره رسیدگی به مشکلات و کمبود فضا به نکته مهم طرح تفصیلی شهر اشاره می‌کند که اجازه انجام هرخواسته و طرحی را نمی‌دهد: شهر طرح تفصیلی دارد که می‌گوید کجا پارک باشد، کجا بیمارستان، کجا مدرسه و موارد دیگر. براساس این قاعده همان طور که نمی‌توانیم هر طرحی را که خواستیم، اجرا کنیم، ازطرفی می‌توانیم زمین‌های دیگر را حتی اگر زمینی دولتی یا ملک شخصی بود، با تفاهم نامه دراختیار بگیریم.

«در محدوده خلج، اما چند پارک بزرگ داریم. سمت چپ و راست دو پارک ۱۰۰ هکتاری داریم در ابتدای خلج. یک پارک طرق و غدیر هم هست. محدوده سیدی و خلج، بخشی از سیدی بزرگ است و به لحاظ فضای سبز بزرگ‌ترین فضای سبز شهری را داریم و فضا‌های سبز محله‌ای هم نسبت به شهر کم نیست. شاید نسبت به خودش و سرانه کم باشد، اما نسبت به تمام مناطق سطح شهر هم وسعت هم سرانه فضای سبز بیشتر است.» این جملات را می‌گوید و درباره وضعیت کال‌ها اضافه می‌کند: سیاست شهرداری برای کال‌ها کف سازی و بهسازی است. اگرچه براساس قانون کال‌ها متعلق به آب منطقه‌ای هستند، در توافقی بهره برداری از آن‌ها به شهرداری‌ها واگذار شده است. در حریم کال می‌توان فقط فضای سبز ایجاد کرد.

«براساس برنامه سال کاری آینده، اعتبار ساخت یک خیابان ۲۵ متری در حاشیه کال را دراختیار داریم و هم زمان قرار است حاشیه کال را هم اصلاح کنیم. برای خیابان ۲۴ متری حدفاصل کوشش تا خلج و خلج تا صبا ۱۵ میلیارد اعتبار داریم که با اجرای آن مشکلات اهالی حاشیه کال برطرف می‌شود. پیگیری خواهیم کرد که هم زمان اعتبار بدنه سازی و کف سازی را هم از حوزه ستادی بگیریم.»

شهردار منطقه ۷ درباره ماجرای طرح فرهنگ سرا و زمان طولانی اجرای آن می‌گوید: درگذشته با توجه به سیاست‌های وقت، محلی را برای ساخت سالن ورزشی درنظر گرفته بودند. قرار بود یک مجتمع آبی هم درکنار فرهنگ سرا ساخت شود، اما واقعیت این است که ورود به ساخت مجتمع‌های آبی برای شهرداری با مشکلات زیاد نگهداری همراه است و چندان به مصلحت نیست. همین امر باعث شد رویکرد ورزشی در آن محل تغییر کند. سال گذشته طرح خودمان را برای مجتمع سبحان اصلاح کردیم و قرارشد در ابتدای زمین فرهنگ سرای دوطبقه و انتهای آن، یک سالن برای ورزش‌های توپی ساخته شود. اما تا رسیدن اعتبار، برگزاری مناقصه و تعیین پیمانکار شهروندان باید مدت طولانی تری منتظر بمانند.

بخش دیگری از اعتراض‌های اهالی درباره خیابان منتهی به خلج را فرهادیان این گونه پاسخ می‌دهد: حدفاصل منطقه گردشگری هفت حوض و محدوده شهری، یک جاده قرار دارد که استاندارد کافی ندارد و جاده گردشگری است، اما در محدوده ما هم قرار ندارد. حریم شهر و محدوده هفت حوض جدا هستند. انتهای کوشش تا هفت حوض جزو حریم ماست، اما جزو محدوده خدمات شهری نیست. ما تنها خدماتی که ارائه می‌دهیم، پاک سازی منطقه از زباله و آلودگی روز شنبه هر هفته است.

وی اختلاف وضعیت عمرانی در کوچه‌های دوسوی بولوار قائم به سمت خلج را تأیید می‌کند و قول رسیدگی به وضعیت کوچه‌های زوج را در مدت ۴۵ روز می‌دهد: از خانه‌های تملک شده برای ساخت بولوار، آن قسمتی که زمین باقی مانده داشتیم، فضای سبز ایجاد کردیم، ولی در سمت دیگر بولوار چنین فضایی وجودنداشت. اینکه پروژه نیمه کاره رها شد، به دلیل آن بود که پیمانکار پروژه از حوزه ستادی بود و پلکان ورودی به کوچه‌ها را انجام نداد. به هر حال خودمان تکمیل پروژه را تقبل کردیم و بنا داریم آن را تا ۴۵ روز دیگر کامل کنیم و به اهالی تحویل دهیم.

 

فرهادیان درباره انبار‌های ضایعات نیز اعلام می‌کند: همه این انبار‌ها مالک شخصی دارند و یک بار دستور حوزه قضایی را برای تخلیه آن‌ها گرفتیم، اما دوباره آمدند. در سال جدید بنا داریم با دستور قضایی انبار‌ها را تخلیه کنیم. شهردار منطقه ۷ در نهایت با اشاره به برنامه مهم سال ۹۹ که اتصال محدوده کوشش به خلج بوده و باعث کاهش ترافیک محدوده سیدی شده است، خاطرنشان می‌کند: امسال قصد داریم ادامه مسیر را از کوشش تا بزرگراه شهید شوشتری در برنامه کاری قراردهیم. کارکردن در حاشیه شهر لذت بخش است، اما ساده نیست.

شکایت اهالی محله خلج را به گوش مجید فاطمی ارفع، قائم مقام امور مساجد استان می‌رسانیم. وی البته ضمن اعلام بررسی موارد مساجد موردنظر می‌گوید: از آنجا که ما به همه مساجد ابلاغ کردیم که با مراکز فرهنگی همکاری داشته باشند و زمینه را برای این فعالیت‌ها فراهم کنند، بعید می‌دانم چنین مسجدی وجودداشته باشد، اما با ذکر نام مسجد موارد کوتاهی یا کم کاری را پیگیری و برطرف می‌کنیم.
وی این نکته را هم اضافه می‌کند: به روحانیون ابلاغ کردیم موظف اند امام محله باشند نه فقط امام جماعت. یعنی تمام ظرفیت‌های محله را شناسایی و از ظرفیت‌های محلی اعم از پایگاه‌های بسیج، تشکل‌های فرهنگی و هیئات مذهبی حمایت کنند.

ناحیه ۲ آموزش و پرورش مشهد نزدیک به ۷۰ هزار دانش آموز دارد که این تعداد در ۲۴۰ آموزشگاه تحصیل می‌کنند. دوسوم این دانش آموزان در حاشیه شهر یعنی سیدی، صبا و خلج تا شهرک ابوذر، طرق، محمدآباد و قسمتی از مصلی زندگی می‌کنند که ورودی مشهد و به شدت مهاجرپذیر است. در منطقه سیدی سه دبیرستان دخترانه دولتی متوسطه دوم، ولی با فاصله و پراکندگی زیاد و دو دبیرستان پسرانه داریم. از نظر تراکم دانش آموزی حدود ۶۰۰۰ دانش آموز دختر و پسر مقطع متوسطه دوم در کل ناحیه تحصیل می‌کنند که از این تعداد ۲۰۰۰ نفر در منطقه سیدی ساکن هستند؛ ۱۰۸۵ دختر و ۷۱۸ پسر. کلاس‌های ۳۶ نفره در دو شیفت برگزار می‌شود.

محسن روحانی نیا، مدیر آموزش و پرورش ناحیه ۲ مشهد است. نگرانی‌های والدین را به حق می‌داند و کمبود فضای آموزشی را تأیید می‌کند و می‌گوید: در مجموع به دلایل مختلف در این سال‌ها به اهالی منطقه سیدی ظلم شده است. این منطقه به شدت مهاجرپذیر است و هرسال حدود ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ دانش آموز به مجموع مدارس ناحیه ۲ اضافه می‌شود که دست کم ۲۰۰۰ نفر آن‌ها در منطقه سیدی ساکن هستند.
وی درباره کمبود زمین برای ایجاد فضای آموزشی ادامه می‌دهد: این مشکل را بار‌ها از مراجع مختلف و نمایندگان مجلس پیگیری کردیم. از آنجایی که ۹۸ درصد زمین‌های آن منطقه در تملک آستان قدس و اوقاف است دوسال پیش، پس از انجام مطالعات قرار شد یک مجتمع آموزشی در منطقه خلج بسازند و کلنگ زنی هم شد، ولی به مرحله اجرا نرسید.

اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان اعلام کرده است که در پنج نقطه حاشیه شهر مجتمع‌های آموزشی ساخت می‌کند و یکی از آن‌ها در منطقه سیدی است. در بازدید‌های استاندار در حاشیه شهر نیز مقرر شده یک مجتمع آموزشی در سیدی ساخته شود. درصورتی که آستان قدس رضوی زمین را اهدا کند، مشکلات دانش آموزان در این منطقه برطرف خواهدشد. این خبر را روحانی نیا اعلام می‌کند و درباره درخواست اهالی برای ساخت مدرسه در زمین ۳۰۰ متری می‌گوید: زمین موردنیاز برای ساخت یک مدرسه که دارای محوطه باشد حدود ۳۰۰۰ متر است. اگر خیری حاضر به واگذاری زمین باشد ما استقبال می‌کنیم.

مدیر آموزش و پرورش ناحیه ۲ همچنین به یک طرح وزارتی اشاره می‌کند که در راستای برگزاری کلاس‌های محلی است: دراین طرح که با نام «مدرسه تربیتی» ارائه شده است، می‌توانیم فضای مدرسه و کلاس‌ها را برای برگزاری مراسم و مناسبت‌ها به اهالی اجاره بدهیم. اهالی محل می‌توانند برای دراختیار گرفتن مدرسه از طریق حراست ناحیه اقدام کنند.