معیار زشتی و زیبایی در رفتار و گفتار امیرمؤمنان (ع)

معیار قباحت و رضایت در گفتار و رفتار با دیگران چیست؟ امیرمؤمنان امام علی (ع) در تبیین اصول تنظیم ارتباطات با عموم مردم در نامه‌ای به فرزند خویش امام حسن مجتبی (ع) فرموده اند: اسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِکَ مَا تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَیْرِکَ وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِکَ (تحف العقول عن آل الرسول علیهم السلام، ص ۷۴ * نهج البلاغه، نامه ۳۱ * غررالحکم ودررالکلم، ج ۲، ص ۲۰۸، حدیث ۲۳۹۹ * عیون الحکم والمواعظ، ص ۷۸ * بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۹).
قبیح و زشت بشمار از نفس خود آنچه از دیگری قبیح و زشت می‌شماری و راضی و خشنود باش از برای مردم به آنچه راضی باشی بر آن برای نفس خودت.

چه چیزی را از دیگران زشت یا زیبا بشماریم؟ امام علی (ع) پاسخ روشنگر جاویدانی به این پرسش داده اند. در این حدیث، دو فعل امر «استقبح» و «ارضَ» وجود دارد. باید براساس آن، گفتار و رفتار خویش را هماهنگ ساخت. در این حدیث دو اصل مهم در روابط اجتماعی آموزش داده شده است. امام به همه پیروان خویش دستور می‌دهند خویشتن را معیار و مقیاس میان خود و دیگران قرار بدهند.

 

 

در بخش اول حدیث، معیار زشت شمردن و بد دانستن قول و فعل خویش در برخورد با دیگران بیان شده است. در جمله «اسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِکَ مَا تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَیرِک» دو فعل از ریشه قبح وجود دارد. هر آنچه از دیگران در برخورد با خویش زشت می‌شماری، بر خودت در برخورد با دیگران، زشت بشمار. حسن و قبح ضد هم هستند و قبیح به معنای زشت و بد و ناپسند و شایسته سرزنش و نکوهش است. از کسانی مباش که کاری و سخنی را از دیگران زشت می‌شمارند، اما همان را خود در برخورد با دیگران انجام می‌دهند و زشت نمی‌دانند. هرچه را انسان زشت و بد می‌داند، دیگران هم بد و زشت می‌بینند و نباید گرفتار همان زشتی در روابط اجتماعی با دیگران شوند.

 

 

در بخش دوم حدیث، اصل دوم در تنظیم گفتار و رفتار انسان با مردم جامعه آموزش داده شده است. در جمله «ارْضَ مِنَ النَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِکَ» نیز دو فعل از ریشه رضی آمده است. انسان باید در گفتگو و رفتار اجتماعی به خودش نگاه کند. آنچه برای خودش خوب می‌بیند و از آن خشنود می‌شود، در تعامل با مردم رعایت کند. برای مردم همان را بپسندد که برای خود می‌پسندد. دوست دارد مردم با او چگونه برخورد کنند؟ همان برخورد را با آنان داشته باشد.

 

امام علی علیه السلام در بخش دوم حدیث امر می‌کنند که معیار دوگانه بر روابط اجتماعی انسان حاکم نباشد، بلکه رضایت با رضایت توأم شود. رضایت به معنای دوست داشتن و خوشحال و خرسند شدن و پسندیده شمردن و برگزیدن و خشنودی است. انسان نباید آنچه از دیگران بد می‌بیند، در زمان برخورد با آنان انجام دهد. نباید از کار و سخنی که از دیگران در برخورد با خود قبیح می‌شمارد، رضایت داشته باشد. هم قبیح در نزد خود را برای دیگران قبیح بداند و هم گفتار و رفتار زیبا نزد خود را برای دیگران نیکو بداند و دوست بدارد.