آمایش شهری و منطقه ای پیش نیاز رفع کامل معضل حاشیه شهر

حاشیه شهر، مفهوم شناخته شده‌ای در علم آمایش سرزمین است. آمایش سرزمین با ارزیابی وضع موجود اقدام به برنامه‌ریزی برای وضع آتی می‌کند و به عنوان اساس هر برنامه‌ی رشد و توسعه شهری، منطقه‌ای و ملی شناخته می‌شود.

 

اما آیا آمایش سرزمین برای حاشیه شهر برنامه‌ای دارد؟ اگر بله، چگونه؟ بله. آمایش سرزمین به‌طور غیرمستقیم برای معضل حاشیه‌نشینی شهر‌ها و کلان‌شهر‌ها برنامه دارد. درواقع برنامه آمایش سرزمین پیشگیری از حاشیه‌نشینی است. برنامه آمایش سرزمین برای حاشیه شهر‌ها با شروع از یک سوال ساده شروع می‌شود! حاشیه شهر چگونه بوجود می‌آید؟

 

حاشیه شهر و حاشیه‌نشینی محصول عدم برنامه‌ریزی صحیح در سطح منطقه‌ای (شهرستان و استان) در زمینه کاربری‌ها و اشتغال و خدمات است که با تمرکز خدمات و فعالیت‌های درآمدزا در شهر‌های بزرگ و کلان‌شهر‌ها و عدم رسیدگی به روستا‌ها و شهر‌های کوچک باعث مهاجرت روستاییان و مردم شهر‌های کوچک به شهر‌های بزرگ‌تر می‌شود.

 

این فرآیند طی سال‌ها منجر به تمرکزگرایی شده و مهاجران کم‌درآمد که امکان سکونت در مراکز جمعیتی شهر‌های بزرگتر را ندارند به اجبار در حاشیه ساکن می‌شوند. به این ترتیب با رشد سکونت در حاشیه، خدمات‌رسانی هر روز سخت‌تر می‌شود.

 

ساخت و ساز غیراصولی، هم برای ساکنان و هم برای شهرداری هزینه ایجاد می‌کند. کوچه‌های باریک، منازعات اجتماعی، مشکل جای پارک خودرو، مشکلات خدمات‌رسانی اورژانسی و آتش‌نشانی، آلودگی و بیماری‌های ناشی از همجواری حاشیه‌نشینان با محل‌های تخلیه زباله و جوی‌های لایروبی نشده و فاقد خروجی مناسب و آبگرفتگی در فصل‌های بارانی بخش کوچکی از مشکلات حاشیه‌نشینی برای مردم است. اما علاج واقعه بعد از وقوع چیست؟!

چاره‌ی کار بازآفرینی اصولی حاشیه شهر است. یک نمونه برتر آن در کشور‌هایی همچون فرانسه که از بنیان‌گذاران آمایش سرزمین در جهان است، پروژه‌های کلان انتقال جمعیت به شهرک‌های نوساز با بافت شطرنجی و خوش‌ساخت است و هزینه‌های این انتقال به صورت مشارکتی و با اعطای وام‌ها، تسهیلات و شرایط ویژه صورت می‌گیرد.

 

حاشیه‌های شهر گروه‌بندی شده و بافت‌های فرسوده، تخریب و جهت انتقال گروه‌های بعدی جمعیتی به ترتیب بازسازی و بازآفرینی می‌شوند. راهکار‌های کم‌هزینه‌تر، اما با پایداری کمتری هم وجود دارد و آن هویت بخشی به حاشیه‌های موجود است یعنی به رسمیت شناختن بخش‌هایی که به‌طور غیررسمی و غیراصولی توسعه یافته‌اند. طرح‌های ضربتی و جهادی با ساخت و توسعه خدمات سطح دوم و سوم مورد نیاز مناطق حاشیه میتواند به شکلی سریع بخش مهمی از التهاب و چالش‌های حاشیه شهر را برطرف کنند.

اعضای شورای شهر در صورت وجود متخصص و توان شناخت و تحلیل کافی از وضع موجود و آمایش دقیق شهری، با امکان تصویب قوانین مناسب و راهگشا علاوه بر توان ایجاد شرایط بازآفرینی کم‌هزینه و پرمنفعت میتوانند با اثرگذاری در شورای شهرستان و شورای استان مانع ایجاد حاشیه‌های جدید در شهر مشهد شده و فرآیند توسعه پایدار و در خور شهر مشهد را آغاز کنند.