بحران جانشینی جمعیت در استان ما

کاهش ۲۵ درصدی زادوولد‌ها در چهار سال و بحران جانشینی جمعیت در ۲۳ استان، ایران را در آستانه یک فاجعه جمعیتی قرار داده است. متأسفانه استان خراسان رضوی و شهر مشهد هم در این زمینه از لحاظ آماری وضعیت خوبی ندارند و همه باهم آگاهانه به سوی بحران بزرگ جمعیتی پیش می‌رویم. بی گمان یکی از چالش‌های بزرگ کشور در ۱۵ سال آینده همین مسئله خواهد بود که اگر اقدامی جدی برای حل آن صورت نگیرد، با چالش‌های فراوان تری روبه رو می‌شویم.

در چند سال اخیر، تغییراتی در جمعیت ایران به وجود آمده است که بسیاری از کشور‌های توسعه یافته قبلا این تغییرات را -که عمدتا کاهش میزان باروری است- تجربه کرده اند. هرچند هم اکنون نمی‌توان نام وضعیت کنونی را بحران گذاشت، نبود برنامه ریزی مناسب، نداشتن آینده پژوهی و سیاست‌های جمعیتی اصولی در تداوم این روند، می‌تواند منجر به بروز بحران شود. بر این اساس در برنامه اول توسعه، پیش بینی شده بود که تعداد ۵/۶ فرزند به ۴فرزند برسد. اما با اجرای شتاب زده برنامه‌های تنظیم خانواده در سال۱۳۸۵ تعداد فرزندان هر مادر به ۸/۱ کاسته شد.

معمول این است که اگر در جامعه‌ای شاخص باروری کل به ۲ یا ۲.۱ فرزند برسد، نرخ رشد آن جمعیت پس از دو دهه صفر می‌شود. با وجود اینکه از حدود یک دهه پیش، میزان باروری ایران به زیر سطح جانشینی یعنی ۲فرزند سقوط کرده است، رشد جمعیت ایران هنوز مثبت است، زیرا حدود ۲۰ تا ۳۰سال طول می‌کشد که این وضعیت، رشد جمعیت را به صفر برساند. اگر همین روند ادامه یابد، در سال۱۴۲۰ رشد جمعیت ایران به صفر می‌رسد. پس هم اکنون در ایران بحران جمعیت وجود ندارد، بلکه مشکل در کاهش باروری خانواده هاست که نیازمند به کارگیری سیاست‌های اصولی تنظیم خانواده در برنامه‌های کلان کشور است. شاید بسیاری از افراد، مشکلات اقتصادی را بزرگ‌ترین مانع در این راستا بدانند، اما بی شک، این همه ماجرا نیست.

علاوه بر نابسامانی اقتصادی در کشور که همگان را با مشکلات معیشتی فراوان روبه رو کرده است، عواملی همچون پیچیدگی شرایط و ناتوانی در پیش بینی آینده برای مردم نیز در این امر اثرگذار است، ضمن اینکه از اثر فرهنگی و رویکرد عمومی جوانان در مسئولیت ناپذیری برای تولد، پرورش و مشکلات دیگر حاصل از فرزندآوری نیز نمی‌توان غافل شد. مقوله جمعیت نه سیاسی است نه دولتی، هرچند بر آن‌ها اثر می‌گذارد. فرزندآوری روند طبیعی زندگی انسان هاست که برای شادابی و تداوم حیات جامعه امری ضروری است، پس اگر موانعی در این راه وجود دارد، باید به سرعت رفع شود، نه اینکه کار به جایی برسد که مردم قید بچه دار شدن را بزنند.