چگونه با قناعت و افزایش رضایتمندی از زندگی، استرس و تنش‌های روحی روزانه را کم کنیم؟

معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ کی، کجا و چگونه این‌قدر تغییر کردیم نمی‌دانم. منظورم ساده‌زیستی و قناعت است که تا همین چند دهه پیش جزو ارزش‌های اخلاقی و رفتاری محسوب می‌شد. به عبارت دیگر، هرچه فردی ساده‌زیست‌تر و قانع‌تر بود، جایگاه و ارزش اجتماعی بالاتری داشت، ولی حالا، تعبیری که از ساده‌زیستی می‌شود به‌کل فرق کرده‌است. نداشتن تمکن مالی و «جربزه» لازم برای تکان دادن وضع زندگی و «خساست» دم‌دستی‌ترین برچسب‌هایی است که این روز‌ها به این نوع زندگی‌ها زده می‌شود، موضوعی که بی‌ارتباط به این همه تنش و استرس‌های روزانه، بحث و جدل‌های زناشویی و ناهنجاری‌های اجتماعی نیست و سبب شده است آرامش و آسایش از همه زندگی‌ها رخت ببندد و آدمی پیوسته در جنب‌وجوشی فرسایشی روزگار سپری کند.

برای همین، امروز قصد داریم در این گزارش، برای یادآوری و قدری تأمل هم شده، کمی دراین‌باره با هم صحبت کنیم، به‌ویژه در این شرایط بد اقتصادی و معیشتی که همه ما این روز‌ها آن را با همه وجودمان حس می‌کنیم. زنده‌کردن دوباره آن در جامعه به طور حتم می‌تواند از بخش زیادی از مشکلات و فشار‌های اقتصادی‌ای که داریم بکاهد و به ما برای یک شروع دوباره کمک کند. در ادامه، بخشی از گفت‌وگویی را که با حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدهادی مشیری، استاد حوزه و دانشگاه، داشته‌ایم باهم می‌خوانیم.

قناعت دست کشیدن از تلاش بیشتر نیست

ابتدا اجازه بدهید درباره معنای کلمه «قناعت» کمی صحبت کنیم، چون خیلی‌ها برداشتی که از قناعت دارند درست نقطه مقابل آن است. قناعت به معنای رضایتمندی از داشته‌هاست، نه کم‌کردن تلاش خود برای بیشتر داشتن. درحالی‌که آدم حریص از آنچه دارد همیشه ناراضی است و پیوسته در تلاش است داشته‌های بیشتری برای خود جمع‌آوری کند. متأسفانه برای این بیشتر داشتن هم هیچ‌وقت نمی‌توان انتها و پایانی مشخص کرد؛ بنابراین آدم قانع کسی است که از آنچه دارد راضی باشد، ولی برای حفظ و کسب بیشتر آن تلاش هم بکند، درست مانند کسی که از سلامتی و تناسب اندام برخوردار است و آن را یک نعمت می‌داند و برای قدردانی از آن، با ورزش و فعالیت بیشتر، به حفظ و ارتقای بیشتر آن هم کمک می‌کند.

قناعت هزار حسن دارد و یک عیب ندارد

همه صفات نیکو و پسندیده‌ای که در توصیه‌های اخلاقی بزرگان و منابع دینی برای انسان واجب شمرده‌اند، مانند راست‌گویی، قناعت، امانتداری و پرده‌پوشی، فقط یک ویژگی اخلاقی ساده و فردی نیستند که به آدمی چهره‌ای خوب ببخشند. درهمه آن‌ها روح جمعی و تعالی بشری نهفته است. یعنی آثار و برکات اجتماعی آن‌ها بسیار بیشتر از جنبه فردی آن است، همان‌طور که آثار روحی آن‌ها بسیار بیشتر از برخورداری‌های جسمی‌شان است. در ادامه به برخی از این آثار و نتایج قناعت در زندگی اشاره می‌کنیم. کافی است جای خالی تک‌تک آن‌ها را در زندگی امروز خودتان باز کنید و تأثیرش را بر کم‌شدن مشکلاتتان ببینید.

• افراد قانع انسان‌های شاکری هستند و از داشته‌هایشان لذت می‌برند. این لذت به آن‌ها آرامش می‌دهد و نگاه آن‌ها را به کمبودهایشان کاملا متفاوت می‌کند.
• افراد قانع هیچ‌گاه به داشته‌های دیگران حسد نمی‌ورزند و آرامشی را که دارند صرف کینه از دیگران نمی‌کنند، چون می‌دانند داشته‌هایشان نعمت و نداشته‌هایشان حکمتی موقتی از جانب خداست.
• افراد قانع عزت‌نفس بسیار بالایی دارند، چون از داشته‌هایشان راضی‌اند و وجود خودشان نیز برایشان ارزشمند است. چنین افرادی هیچ‌گاه حاضر نمی‌شوند برای داشتن بیشتر به هر ننگ و خواری تن بدهند و شخصیت خودشان را کوچک کنند.
• افراد قانع همواره احساس بی‌نیازی و توانمندی می‌کنند. به عبارتی، کمبود‌های زندگی‌شان بسیارکم است. چنین افرادی برای داشته‌های کنونی‌شان خدا را هزار مرتبه شکر و برای فزونی داشته‌هایشان خدا را صدهزار مرتبه شکر می‌کنند.
• افراد قانع شکرگزار و راضی هستند. حرص و طمع زیادی ندارند و این مسئله حسابرسی اعمال آن‌ها را در قیامت سبک و راحت می‌کند. خداوند هم در ازای این شکرگزاری، نعمت‌های مادی و معنوی بیشتری شامل حالشان می‌کند.
• افراد قانع حریص نیستند. حرص جزو معدود بلا‌هایی است که درطول تاریخ سبب هلاکت بسیاری شده‌است. بیشتر امرا و پادشاهان در طول تاریخ و چه بسا امروزه به مرض حرص و قلمروگشایی مبتلا هستند. همین سبب هلاکت‌شان می‌شود. درحالی‌که امیر مؤمنان، علی (ع)، هیچ‌گاه حتی برای گسترش قلمرو‌های اسلامی هم حرص نداشتند و معتقد بودند تربیت مسلمانان واقعی بر افزودن به تعداد ممالک اسلامی برتری دارد.
• افراد قانع آرامش بسیاری دارند و به برکت و روزی در زندگی بیش از داشتن ثروت معتقدند. ثروت و رفاه برای آدمی آسایش بیشتری به همراه می‌آورد، ولی آرامش بیشتر نه. برای همین، بیشتر افراد ثروتمند از زندگی و داشته‌های خود راضی نیستند.
• افراد قانع، نگاهی فراتر از خود و خانواده‌شان به بحث قناعت دارند. واقعیت این است که دامنه آثار مثبت قناعت در زندگی خیلی زود به حوزه اجتماعی کشیده می‌شود؛ بنابراین افراد قانع خوب می‌دانند که با تبیین تنها این ویژگی اخلاقی در زندگی، چگونه می‌توان یک جامعه را به سرمنزل مقصود رساند. صرفه‌جویی و کنترل هزینه‌های جاری در یک کشور، جلوگیری از مصرف بی‌رویه کالا‌های غیرضرور، ذخیره بیت‌المال و بودجه کشور، استفاده بهینه از زمان برای کار‌های مهم‌تر، از بین رفتن فاصله‌های طبقاتی و فقرزدایی و بروز و ظهور اقتصاد مقاومتی و استقلال اقتصادی در جامعه نمونه‌های کوچکی از این دستاورد‌ها هستند.
  
  

تمرینی برای قناعت‌ورزی در زندگی

اگر تا امروز اهل قناعت و قناعت‌ورزی در زندگی نبوده‌اید و می‌خواهید از الان این ویژگی اخلاقی و رفتاری را در خودتان زنده کنید، بهتر است از این مسیر حرکت کنید.

• فهرستی از داشته‌هایتان در زندگی تهیه کنید. سلامتی، اینکه می‌توانید یک روز دیگر از نعمت حیات برخوردار باشید، داشتن فرزندان سالم و صالح، داشتن همسری خوب و همراه، داشتن یک سرپناه امن و شغلی که می‌توان با آن امرار معاش کرد تنها بخش کوچکی از داشته‌هایی است که باید برای آن‌ها خدا را روزانه هزارمرتبه شکر کرد. شمارش هرکدام از این نعمت‌ها و توجه به آن‌ها احساس شادی و نشاط، لذت و آرامش و عزت نفس را در شما زنده خواهد کرد.
• مقایسه را کنار بگذارید. اینکه خودرو شما فلان و خودرو دیگری بهمان است، اینکه برخی سفر خارجی می‌روند و شما حتی سفر داخلی هم نمی‌روید، اینکه همسر دیگران این ویژگی را دارد و همسر شما نه و .... به‌ویژه هیچ‌گاه باطن زندگی خود را با ظاهر زندگی دیگران مقایسه نکنید.
• برای ثروت‌های معنوی بیش از مادی اهمیت قائل شوید. برای نمونه، به جای دادن ماهی به فرزندتان، ماهیگیری به او یاد بدهید یا به جای به ارث گذاشتن ۱۰ آپارتمان برای فرزندتان، یک خانه پرمحبت به او بدهید.
• حرص خوردن برای هر چیزی را کنار بگذارید. در آنچه می‌خواهید آن را انباشت کنید، حتی اگر علم باشد، دقت بیشتری داشته‌باشید و با خود بیندیشید که بعد با آن می‌خواهید چه کنید و در ازای به دست آوردن آن، چه چیز‌هایی را از دست خواهید داد. آیا این زندگی کوتاه دنیایی ارزش آن را دارد؟
• به دنبال راه‌هایی برای حلال و بابرکت بودن داشته‌هایتان باشید. برای درک اثر آن در زندگی، به مصارف دارایی‌هایتان بیش از قبل دقت کنید. علمتان را کجا هزینه می‌کنید؟ ثروتتان صرف چه کار‌هایی می‌شود؟ عمر و وقتتان چگونه می‌گذرد؟
• درباره سیره و آثار و برکات زندگی بزرگان به‌ویژه اولیای خدا بیشتر مطالعه کنید تا با مقوله قناعت و جنبه عملی آن در زندگی بیشتر آشنا شوید.
• آنچه را دوست دارید بیشتر انفاق کنید. با این کار، ارزش چیز‌های مادی در زندگی‌تان کم‌رنگ و ارزش معنویات پررنگ‌تر می‌شود.
  
  

قانع بودن را از خودمان شروع کنیم

دکتر حسین کدخدا | روان شناس کودک و نوجوان؛ روزگاری که ما در آن زندگی می‌کنیم عصر مصرف‌گرایی است، عصری که در آن خواسته‌ها بر نیاز‌ها برتری دارد. ازاین‌رو، مقوله‌ای مانند قناعت برای ما بزرگ‌تر‌ها هم ناشناخته است، چه رسد به بچه‌ها. اشتباه نکنید. منظورم خساست نیست بلکه رفتاری است که براساس نیاز‌های یک فرد شکل می‌گیرد، نه خواسته‌ها و امیال بی‌پایان او.

بچه‌های دیروز که خودمان هم بخشی از آن‌ها بودیم، قناعت را خوب می‌شناختند. ارزش داشته‌هایشان را خوب می‌دانستند و با آن بزرگ شده بودند. اگر مالک وسیله‌ای می‌شدند، می‌دانستند که باید در نگهداری آن کوشا باشند، زیرا جایگزینی برای آن نیست. افزون‌بر آن بچه‌های دیگری هم بودند که به همان اندازه حق داشتند از آن استفاده کنند. اصلا هرچه طول عمر وسیله‌ای بیشتر می‌شد، بر ارزش آن هم افزوده می‌شد. اما حالا بچه‌ها نه‌تن‌ها کهنه‌پوش بچه‌های دیگر نیستند، کهنه‌پوش وسایل خودشان هم نیستند. این رفتار بدون شک از مصرف‌گرایی والدین سرچشمه گرفته‌است و برای آن هم نمی‌توان بچه‌ها را سرزنش کرد.

پس وقتی از آموزش قناعت به بچه‌ها صحبت می‌کنیم، ابتدا باید به اصلاح رفتار خودمان فکر کنیم. بچه‌ها مفاهیمی مانند قناعت و راست‌گویی را قبل از رفتن به مدرسه، عملی در خانه از خود ما یاد می‌گیرند؛ بنابراین لازم است در رفتارهایمان بازنگری کنیم و قدری از مادی‌نگری و تجمل‌گرایی فاصله بگیریم. در خرید‌ها و مصرف‌هایی که داریم، به نیاز‌های واقعی‌مان بیشتر توجه داشته‌باشیم، چون بچه‌ها شاهد و ناظر همه کار‌های ما هستند. با همه این‌ها توصیه می‌کنم:

• از قراردادن همه‌چیز در اختیار بچه‌ها خودداری کنید و آن‌ها را پرتوقع بار نیاورید. این رفتاری سمی برای آینده ایشان و خیانت در حق آن‌هاست.
• فرهنگ استفاده بهینه را به آن‌ها یاد بدهید تا در برابر آنچه دارند مسئولیت بیشتری احساس کنند.
• حق انتخاب زیادی به آن‌ها ندهید و اجازه بدهید آن‌ها معنای محدودیت و تنگنا را هم درک کنند.
• تفاوت بین نیاز و خواسته را به آن‌ها آموزش بدهید. برای نمونه، مبلغی پول و دفتری در اختیار همه اعضای خانواده قرار دهید و از همه بخواهید در صورت نیاز، نوع و محل مصرف پول را یادداشت کنند. با این کار، بودجه‌بندی، مدیریت مالی و قناعت را هم‌زمان به آن‌ها آموزش می‌دهید.
• به بچه‌ها استقلال مالی بدهید تا همیشه وابسته به منابع مالی شما نباشند.
• در آموزش‌های عملی قناعت به بچه‌ها بر استفاده از جمله‌هایی مانند «برای روز مبادا»، «حیف است که هدر شود»، «اسراف خوب نیست»، «فعلا نیاز نداریم» و «به‌اندازه مصرف کنیم» تأکید داشته‌باشید.

یادمان باشد قناعت یک رفتار پسندیده دینی است با آثار و برکات فردی و اجتماعی بسیار زیاد، زیرا بچه‌های قانع انسان‌های حریصی بار نخواهند آمد. به جای توجه به مادیات به رشد و کمال خودشان توجه دارند. اضطراب کمتر و آرامش بیشتری را در زندگی تجربه می‌کنند. به هیچ وجه حسود نیستند. همیشه از داشته‌ها و شرایطشان راضی و شاکرند و در یک کلام، از سلامت روحی بسیار خوبی برخوردارند، آنچه در همه عمر به دنبال تأمین آن برای بچه‌هایتان هستید.