گفتگو با کارگردان فیلم «ارفاق» که در جشنواره فیلم‌ کوتاه تهران خوش درخشید

محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز - سینماگران جوان در کشور‌های مختلف دنیا، اغلب از چند مجرای مشخص به عرصه کارگردانی فیلم‌های بلند سینمایی گام می‌گذارند. در ایران نیز به طور کلی، دو راه مشخص برای ورود به کارگردانی سینما رایج‌تر از بقیه راه هاست. این دو مسیر عبارت هستند از کارگردانی فیلم کوتاه و تولید آثار مستند. از این روی، کارگردان‌های جوان ایرانی معمولا، با فیلم‌های کوتاه و کم هزینه، استعداد خود را به رخ می‌کشند و مورد توجه تهیه کنندگان قرار می‌گیرند. در سال‌های اخیر، کارگردان‌های موفق بسیاری در سینمای ایران کار خود را از عرصه فیلم کوتاه آغاز کرده اند و در عرصه فیلم بلند هم موفق ظاهر شده اند و از این منظر، جشنواره فیلم‌های کوتاه برای سینما اهمیت راهبردی دارد.

در دوره اخیر جشنواره فیلم کوتاه تهران، فیلم کوتاه «ارفاق»، اثر رضا نجاتی، در رشته‌های مختلف حائز نامزدی شد و یک تندیس جشنواره را نیز برای فیلم برداری به دست آورد. «ارفاق» فیلمی است که در محیط مدرسه‌ای به نام ابن سینا روایت می‌شود و شاخصه‌های مختلفش هم ساز و منسجم به نظر می‌رسند.

در قصه کوتاه و ساده این فیلم، پیچیدگی‌های زیادی وجود دارد که به خوبی راه خود را به ذهن مخاطب باز می‌کنند و بدون اینکه تبدیل به موقعیت‌های جنجالی و ملتهب شوند، در تبدیل کردن محتوای مورد نظر نویسنده به فیلم، موفق عمل می‌کنند. در این اثر هجده دقیقه ای، روایت ماجرای توطئه یک دانش آموز علیه معلمش، به خوبی بسط پیدا می‌کند و می‌تواند بدون زیاده گویی در مسیری مطلوب گام بردارد.

«ارفاق» که به وضوح ارجاعات پررنگ اجتماعی دارد، قصه ساده، اما پر از ظرایف روایی خود را، با محور قرار دادن موضوعاتی همچون سودجویی، قضاوت، زیر پا گذاشتن اخلاقیات برای احقاق حق، ناهنجاری روانی در نوجوانان و... روایت می‌کند. تمرکز واقع گرایانه فیلم بر روی رذالت‌های افرادی از طبقات مختلف جامعه (یعنی معلم، دانش آموز و پدر دانش آموز) نوعی هشدار فیلم ساز به مخاطب محسوب می‌شود.

نکته جذاب در این مورد، سازگاری شکل اجرایی فیلم با مقاصد کارگردان است. او با هوشمندی بازیگران را به نحوی انتخاب کرده که سه شخصیت مذکور از سه نسل مختلف به نظر برسند. در حالی که موقعیت اجتماعی هر کدامشان با دیگری کاملا متفاوت است. در میان شاخصه‌های فنی فیلم کوتاه «ارفاق»، فیلم برداری بسیار پخته و درخور به نظر می‌رسد در حالی که عناصری همچون تدوین، صدا، صحنه و لباس هم کیفیت مناسبی دارند و در خدمت روایت درآمده اند.

در میان بازیگران «ارفاق»، سیاوش چراغی پور که چند سالی است به عنوان بازیگر نقش‌های مکمل فیلم‌های کوتاه و اجتماعی کم ستاره شناخته می‌شود، بازی روان و باورپذیری از خود به نمایش می‌گذارد؛ اما هوتن شکیبا مهم‌ترین و بهترین بازیگر این فیلم کوتاه است. فارغ از هر قضاوتی که درباره کیفیت کار هوتن شکیبا در «ارفاق» داشته باشیم، حضور این بازیگر کاربلد و مشهور در اثر کوتاه کارگردان جوان مشهدی ستایش شدنی به نظر می‌رسد. شکیبا که دو سال قبل مهم‌ترین جایزه بازیگری سینمای ایران، یعنی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فیلم فجر را به خود اختصاص داد و سال گذشته هم با «ابلق» و «تی تی» حضور امیدبخشی در این جشنواره داشت، بدون اینکه درگیر غرور و خود بزرگ بینی شود، بازی در این فیلم خوش ساخت و باظرفیت را پذیرفته و برای ایفای نقشش حسابی تلاش کرده‌است.

اجرای آرام و پرظرافت شکیبا که تقریبا در همه سکانس‌های فیلم حضور دارد، رنگ جذابی به «ارفاق» بخشیده و تردید‌های درونی شخصیت معلم در چهره این بازیگر و حرکات صورت او به خوبی لمس می‌شود. علاوه بر این، بازیگر نوجوان فیلم هم بازی باورپذیر و درخوری را از خود به نمایش گذاشته که، پیش از هر چیز، حاکی از تسلط کارگردان در انتخاب و هدایت بازیگران است. در ادامه گفت وگوی ما با رضا نجاتی، کارگردان جوان فیلم کوتاه «ارفاق»، را از نظر می‌گذرانید.

شما از فیلم سازانی هستید که این حرفه را از دوران نوجوانی و در مشهد آغاز کرده اید.

بله. من متولد شهر مشهد هستم و تا قبل از دانشگاه هم در این شهر زندگی می‌کردم. فیلم سازی را از دوران راهنمایی و دبیرستان شروع کردم و در نوجوانی تصمیم گرفتم که از دبیرستان به هنرستان هنر‌های زیبا تغییر رشته دهم. در هنرستان هنر‌های زیبای مشهد در رشته سینما تحصیلاتم را آغاز کردم. سپس به تهران رفتم. در دانشکده هنر و معماری به تحصیل در رشته نمایش مشغول شدم و مقطع کارشناسی را به پایان رساندم. از سالی که وارد دانشگاه شدم، تقریبا هر سال یک فیلم کوتاه ساخته ام و چند سالی است که در جشنواره فیلم کوتاه شرکت می‌کنم.

فیلم‌های کوتاه کارنامه شما که در جشنواره فیلم کوتاه حضور داشته اند، عبارت هستند از «چندش»، «شوفر» و «ارفاق»؛ اما این آخری بسیار مورد توجه قرار گرفت و در جشنواره فیلم کوتاه تهران هم درخشید.

ارفاق با اقبال عمومی و نظر مثبت داوران جشنواره توانست در همه بخش‌ها نامزد تندیس جشنواره یا جایزه اول شود. در نهایت هم جایزه بهترین فیلم برداری برای آرمان فیاض به دست آمد.

به عنوان یک سینماگر جوان فعال در عرصه فیلم‌های کوتاه، چه مشکلاتی را پیش روی خود داشته اید و ساختار تولید فیلم‌های کوتاه را چطور ارزیابی می‌کنید؟

من از سال ۸۹ به طور حرفه‌ای فیلم کوتاه می‌سازم و احتمالا، حداقل تا چند سال آینده، فیلم کوتاه نخواهم ساخت؛ بلکه قصد دارم سال آینده وارد عرصه فیلم سینمایی بلند شوم. این فیلم هنوز در مرحله نگارش فیلمنامه است.

با این حال، فکر می‌کنم که در عرصه ساخت فیلم کوتاه، مهم‌ترین مسئله بودجه است و تا زمانی که اقتصاد فیلم کوتاه درست نشود، مشکلات هم از بین نخواهند رفت. تا وقتی که جوانان خلاق و هنرمند مجبور باشند انرژی خود را صرف تهیه بودجه کنند و از سویی سرمایه مناسب وارد سینمای کوتاه نشود، ما همچنان با مشکلات اولیه روبه رو خواهیم بود. شاید بد نباشد اگر از سوی سازمان سینمایی بودجه‌ای به انجمن سینمای جوان تزریق شود و هنرمندان جوان بیشتری مورد حمایت قرار بگیرند.

امروز میانگین هزینه تولید یک فیلم کوتاه حرفه‌ای حدود صد میلیون تومان است و این چیزی نیست که در توان همه فیلم سازان جوان و علاقه‌مندان این حوزه باشد. اگر این مشکل رفع شود، می‌توانیم درباره گام‌های بعدی هم فکر کنیم و به الگوی بهتری در ساختار فیلم کوتاه برسیم.

سی وهشتمین جشنواره فیلم کوتاه تهران را به لحاظ کیفی چطور ارزیابی می‌کنید؟

به طور کلی، این مهم‌ترین رویداد سینمایی فیلم کوتاه کشور است و به همین دلیل حساسیت‌های بیشتری دارد؛ البته از نظر نسبت فیلم ساز به جشنواره و نه از نظر نسبت مسئولان به جشنواره. وقتی حساسیت فیلم سازان بیشتر شود، توقعاتی هم به وجود می‌آید در اعتبار این جشنواره می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. بالأخص که از امسال در فهرست جشنواره‌های اسکاری هم قرار گرفته است. جشنواره امسال، با توجه به واکسیناسیون و کنترل نسبی شرایط بیماری کرونا، نسبت به سال گذشته پررونق‌تر بود.

فیلم «ارفاق» هم زمان با جشنواره آنلاین هم اکران شد. این اتفاق را مثبت ارزیابی می‌کنید؟

بله. پیش از جشنواره فرمی را در اختیار ما قرار دادند که در این باره نظرسنجی کرده بود و من هم ابراز تمایل کردم که فیلمم به اکران آنلاین دربیاید. با توجه به شرایط امروز و شیوع کرونا، مردم کمتر برای تماشای فیلم کوتاه به سالن سینما می‌روند و بخشی از مردم در شهرستان‌ها به سادگی نمی‌توانند فیلم‌های کوتاه را روی پرده ببینند. اکران آنلاین مسیر نمایش فیلم را کوتاه‌تر می‌کند و من فکر می‌کنم فیلم ساز فیلمش را برای دیدن مردم می‌سازد و هر سازوکاری که این دیده شدن را آسان‌تر کند، اتفاق خوبی است.

عوامل فیلم را چطور دور هم جمع کردید؟

عوامل فیلم کوتاه «ارفاق» همگی از هنرمندان حرفه‌ای عرصه سینما هستند که من با برخی از ایشان رابطه دوستی هم دارم. پیش بینی می‌کنم این گروه در فیلم سینمایی بلندی که در آینده خواهم ساخت، در کنارم خواهند بود.

غیر از شما، کدام یک از عوامل فیلم اهل مشهد هستند؟

آقای امید گلزاده، طراح گریم فیلم که در سینما هم سوابق زیادی دارند، از هنرمندان مشهدی است.

همکاری با هوتن شکیبا چطور شکل گرفت؟

آقای شکیبا یکی از بهترین بازیگران و ستاره‌های سینمای امروز ایران هستند که من از همان زمان نگارش فیلم نامه او را مد نظر داشتم. متن را برایش فرستادم و در چند جلسه درباره کیفیت اجرایی فیلم به توافق رسیدیم. خوشبختانه آقای شکیبا در یک دوره کوتاه توانست، در فاصله بین دو فیلم سینمایی بلند، به فیلم کوتاه «ارفاق» اضافه شود. اما مهم‌ترین مسئله به نظرم این بود که فیلم نامه را دوست داشت. علاوه بر هوتن شکیبا، حضور آقایان سیاوش چراغی پور و اصغر پیران هم در این فیلم مایه خوشحالی من است.

به نظر می‌رسید که هدایت بازیگر نوجوان فیلم به خوبی انجام شده است. رسیدن به این لحن دشوار بود؟

لذت بخش‌ترین بخش کار برای من چالش کار با بچه‌ها و نوجوانان است که تعامل بسیار جذابی را شکل می‌دهد. فیلم قبلی من «شوفر» هم درباره یک نوجوان بود که تجربه بسیار خوبی محسوب می‌شد. براین باورم در مورد بازیگران نوجوان هوش از قدرت بازیگری مهم‌تر است. مهیار راحت طلب و محمد شاکری دو بازیگر نوجوان این فیلم بودند که من از همکاری با آن‌ها بسیار لذت بردم.