نگاهی به پروژه «کیان»، کیف پول یکپارچه ایرانیان، و فرایند اجرای آن در مشهد

علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز - از سال‌ها پیش موضوع پرداخت‌های خُرد شهری یا به بیان ساده‌تر، داشتن پول خرد برای حساب کردن هزینه‌هایی مانند کرایه تاکسی و اتوبوس، یکی از مشکلات شهروندان به شمار می‌رفت. مشکلی که با ظهور کارت‌های الکترونیک شهروندی مثل من‌کارت، تا حدود زیادی در حوزه پرداخت هزینه اتوبوس‌های درون شهری و قطار شهری برطرف شد.

اما این مشکل در بخش تاکسی‌ها هنوز پابرجا بود. در سال‌های گذشته پروژه‌های مختلفی برای پرداخت الکترونیکی کرایه تاکسی در شهرمان به اجرا درآمد، اما این راهکار‌ها چندان که انتظار می‌رفت نتوانستند مورد استقبال شهروندان قرار بگیرند.

به همین دلیل از حدود یک سال پیش سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات مشهد به سراغ ایجاد یک زیرساخت بومی برای حل این مشکل رفت. زیرساختی با نام «کیان» که با استفاده از آن، شهروندان بتوانند هزینه‌هایی مانند کرایه تاکسی را با استفاده از اپلیکیشن‌های پرداخت مختلف بپردازند. برای اطلاع بیشتر از چگونگی انجام این پروژه، به سراغ مهدی بدیع فرخد، مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری مشهد رفتیم و درباره وضعیت اجرای این طرح با او گفتگو کردیم.

سیر تحولات پرداخت‌های خرد شهری

در گذشته شیوه‌های سنتی پرداخت با استفاده از پول نقد در خدمات شهرداری‌ها مانند حمل و نقل عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفت. پس از آن شهر‌ها به سمت استفاده از کارت‌های شهروندی رفتند که این پروژه در شهر مشهد با عنوان «من‌کارت» اجرا شد. در فاز اول این پروژه امکان پرداخت کرایه اتوبوس برای شهروندان با استفاده از من‌کارت مهیا شد و در ادامه این خدمت به قطار شهری هم گسترش پیدا کرد.

مدیرعامل سازمان فاوای شهرداری مشهد با بیان اینکه پس از تجربه کارت شهروندی، همگام با دیگر کلان‌شهر‌های مهم دنیا، تصمیم گرفتیم که به سمت استفاده از روش‌های نوین‌تری برای پرداخت‌های خرد شهری حرکت کنیم، گفت: اولین اقدام در این راستا، استفاده از ظرفیت گوشی‌های هوشمند بود. نخستین پروژه در این زمینه که با همکاری شهرداری مشهد، ایرانسل و بانک پاسارگاد به اجرا درآمد، امکانی را فراهم می‌کرد تا شهروندانی که دارای گوشی‌های مجهز به فناوری NFC بودند، بتوانند هزینه‌های حمل و نقل عمومی را با استفاده از گوشی هوشمند خود و با استفاده از اپلیکیشن‌های مورد نیاز، انجام دهند. اما به دلیل محدودیت‌هایی که ایرانسل در تأمین سیم‌کارت‌های مجهز به فناوری NFC داشت و از طرفی گوشی تمام شهروندان هم به چنین فناوری‌ای مجهز نبود، تصمیم گرفتیم به سمت استفاده از کیف پول‌های الکترونیکی که با کد‌های QR کار می‌کرد برویم.

نقطه آغاز پروژه کیان

بدیع فرخد در ادامه به مسیری که طرح استفاده از کیف پول الکترونیکی طی کرد تا در نهایت به پروژه کیان رسید، پرداخت و گفت: در فاز اول استفاده از کیف پول‌های الکترونیکی، با همکاری یک شرکت خصوصی، تاکسی‌های مشهد به کد‌های QR مربوط به این خدمت تجهیز شدند.

از آنجایی که نمی‌خواستیم مردم در این پروژه با شرکت‌های مختلف طرف باشند و نیاز به نصب اپلیکیشن‌های مختلفی روی گوشی خود داشته باشند، از یک QR واحد در تمام تاکسی‌ها استفاده کردیم تا شهروندان بتوانند تنها با نصب یک اپلیکیشن مشخص، پرداخت کرایه تاکسی خود را انجام دهند. البته قرار بر این بود که دیگر شرکت‌های پرداختی هم وارد مذاکره شوند و با تعریف خدماتشان در این پروژه، شهروندان بتوانند از همان کد QR واحد، از اپلیکیشن‌های دیگر هم برای پرداخت استفاده کنند.

اما با پیشرفت پروژه، نارضایتی‌هایی درباره عملکرد شرکت طرف قرارداد به وجود آمد و این شرکت به تعهد خود در اتصال حداقل ۵ کیف پول الکترونیکی دیگر به سیستم پرداختی خود عمل نکرد و شهروندان نمی‌توانستند از اپلیکیشن‌های پرداختی دیگر برای پرداخت هزینه تاکسی‌ها استفاده کنند. به همین دلیل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری مشهد به سمت تهیه زیرساخت بومی برای تسویه‌حساب بین پذیرنده‌های مختلف شهری و کیف پول‌های الکترونیک رفت. این پروژه با نام کیان (کیف پول یکپارچه ایرانیان) نخستین زیرساخت بومی کشور در این حوزه است که توسط شهرداری مشهد طراحی و اجرا شده است.

تجهیز تاکسی‌ها به کد‌های یکپارچه پرداخت

مهم‌ترین حوزه طرح تازه شهرداری مشهد در پرداخت الکترونیکی، به بحث پرداخت کرایه تاکسی‌ها برمی‌گشت و مدیرعامل فاوا درباره روند اجرای آن اظهار کرد: با اجرای پروژه کیان، کد‌های یکتای شهرداری مشهد در تاکسی‌ها جایگزین QR کد‌های تاپ شده و این امکان برای کیف پول‌های الکترونیکی مختلف فراهم شد تا با اتصال به این زیرساخت، کاربران آن‌ها بتوانند پرداخت الکترونیکی کرایه تاکسی را انجام دهند.

این کار تنها به یک تفاهم‌نامه میان شهرداری و آن شرکت پرداخت نیاز دارد و شهروندان با اجرای این طرح می‌توانند با نصب هرکدام از اپلیکیشن‌های موبایلی، هزینه کرایه تاکسی خود را به‌صورت الکترونیکی انجام دهند و در طرف مقابل، راننده‌های تاکسی هم نیازی به نصب اپلیکیشن‌های مختلف ندارند و تنها باید برنامه کیان را نصب کنند. این امکان پس از خطوط تاکسی‌رانی، به قطار‌های شهری هم توسعه داده شد. در تاکسی‌ها، شهروندان باید اپلیکیشن کیف پول الکترونیک خود را باز کنند و کد واحد موجود در تاکسی را اسکن کنند تا هزینه مورد نظر در لحظه از کیف پول آن‌ها کم و به حساب راننده واریز شود.

در قطار شهری هم گیت‌های ورودی مجهز به قابلیت خواندن کد‌های QR شدند و شهروندان می‌توانند با ورود به اپلیکیشن کیف پول خود و انتخاب خرید بلیط قطار شهری، تصویر QR کدی را دریافت کنند و با گرفتن آن کد در مقابل گیت ورودی، سوار قطارشهری شوند. برنامه‌ریزی‌هایی انجام دادیم تا به زودی شهروندان در تمام مواردی که نیاز به پرداخت‌های خرد در ارتباط با خدمات مختلف شهرداری مثل پرداخت بهای پارک حاشیه‌ای خودرو، استفاده از بعضی خدمات بوستان‌های موضوعی و... دارند، بتوانند هزینه این خدمات را با استفاده از کیف پول‌های الکترونیکی خود پرداخت کنند.

زیرساختی برای تمام کشور

بستر پرداخت کیان قرار نیست تنها منحصر به مشهد باشد و بنابر گفته‌های بدیع فرخد، برنامه ریزی‌هایی برای توسعه آن به تمام کشور انجام شده است: پیش بینی که برای این زیرساخت انجام دادیم محدود به مشهد نیست و در نظر داریم که آن را به عنوان پروژه‌ای کشوری توسعه دهیم. به همین دلیل نام کیان یا کیف پول یکپارچه ایرانیان را برای آن انتخاب کردیم.

در سال گذشته در نمایشگاه تراکنش ایران که معتبرترین رویداد حوزه پرداخت الکترونیکی کشور به شمار می‌رود، پروژه کیان با حضور مسئولان و فعالان حوزه پرداخت صورت گرفت. از آنجایی که برنامه‌های مختلف پرداخت الکترونیک که در کشور فعال هستند کاربران پراکنده دارند، هدف نهایی ما این است که با اتصال سایر کلان‌شهر‌های کشور به این زیرساخت و اتصال پذیرنده‌ها به کیان، امکان انجام تمام پرداخت‌های خرد شهری با یک اپلیکیشن یکپارچه فراهم شود.

در این پروژه محدودیتی برای اتصال اپلیکشن‌های پرداخت موبایلی نداریم و این امکان را فراهم کردیم که هر برنامه‌ای که کیف پول الکترونیک دارای مجوز از بانک مرکزی دارد، بتواند به زیرساخت کیان متصل شود. در گام اول با ۳ برنامه آی‌دی‌پی، پی‌پاد و شهرمن کار را آغاز کردیم. اما شرکت‌های دیگر پرداخت الکترونیک کشور هم متقاضی استفاده از این سرویس هستند و در حال مذاکره با آن‌ها هستیم تا به مرور به سبد برنامه‌های قابل استفاده در بستر پرداخت کیان اضافه شوند.

موفقیت کیان نیازمند فرهنگ‌سازی است

یکی از مهم‌ترین عامل‌های موفقیت هر پروژه شهری که با بخش زیادی از شهروندان سر و کار دارد، فرهنگ‌سازی و آشنا کردن مردم با آن طرح است، موضوعی که به گفته مدیرعامل فاوا، در مورد پروژه کیان هم نقش مهمی دارد: اجرای پروژه کیان را می‌توان به دو فاز اصلی تقسیم کرد. فاز اول ایجاد زیرساخت قابل اعتماد است که بتواند به‌صورت پایدار به کیف پول‌های مختلف وصل شود و گردش مالی را انجام دهد. فاز دوم این پروژه، فرهنگ‌سازی و ترویج استفاده از آن بین کاربران نهایی، یعنی شهروندان است. تا امروز بیشتر توان ما به فاز اول پروژه و تهیه زیرساخت معطوف شده بود.

اما در چند وقت گذشته به بحث فرهنگ‌سازی هم وارد شدیم و روش‌های مختلفی را برای ترویج استفاده از این مسیر برای پرداخت‌های خرد شهری به شیوه الکترونیک به‌کار خواهیم گرفت. یکی از این موارد، استفاده از طرح‌های مختلف تشویقی برای رانندگان تاکسی و شهروندان است. به عنوان مثال در بحث تاکسی‌ها، طرح پاییزه تشویقی را در سه ایستگاه امامت، کوثر و خیام در نظر گرفتیم که بر اساس آن، راننده‌هایی که مشارکت بیشتری در این طرح داشتند، مبلغی دو برابر کرایه واقعی را در کیف پول الکترونیک خود به عنوان جایزه دریافت می‌کردند.

همچنین برای شهروندان هم در اپلیکیشن‌های موبایلی پرداخت، طرح‌های تشویقی مختلفی پیش‌بینی شده است. به عنوان مثال سه اپلیکیشن پی‌پاد و آی‌دی‌پی و شهرمن، برای پرداخت‌هایی که شهروندان با استفاده از زیرساخت کیان انجام می‌دهند، جایزه‌های تشویقی مختلفی را در نظر گرفته‌اند. تا امروز با توجه به برنامه‌های تشویقی در نظر گرفته شده، شاهد رشد قابل توجهی در استفاده شهروندان از بستر پرداخت کیان بودیم و امیدواریم که در آینده با فرهنگ‌سازی بیشتر، شاهد گسترش استفاده از این طرح در بین شهروندان مشهدی باشیم.

راهکاری آسان و به‌صرفه

بدیع در مورد مزایای اجرای این طرح، با اشاره به چالش‌های روش‌های پرداخت قبلی، اظهار کرد: یکی از چالش‌های شهرداری در سال‌های گذشته، مدیریت شبکه شارژ و فروش کارت‌های شهروندی است. نگهداری این شبکه شارژ و فروش، و هزینه‌های مختلفی مانند تأمین و صدور و توزیع کارت‌های شهروندی، سالانه بار مالی زیادی بر دوش مدیریت شهری می‌گذارد که با استفاده از زیرساخت کیان و حرکت به سمت پرداخت‌های الکترونیکی موبایلی، صرفه‌جویی زیادی در هزینه‌ها اتفاق می‌افتد و این امکان برای مدیریت شهری فراهم می‌شود که درآمد حاصل از این صرفه جویی را در بخش‌های دیگری برای شهروندان هزینه کند و بتواند خدمات بیشتر و بهتری را به آن‌ها ارائه دهد.

در کنار این موضوع، استفاده از این روش پرداختی برای شهروندان هم راحت‌تر است و دیگر نیاز نیست برای استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، حتما یک کارت شهروندی همراه خود داشته باشند و برای شارژ آن مجبور شوند به دنبال ایستگاه‌های شارژ یا روش‌های دیگر بگردند؛ بنابراین توسعه شیوه پرداخت با استفاده از زیرساخت کیان در مجموع هم برای شهروندان راحت‌تر است و هم باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های اداره شهر خواهد شد.