مشهد چگونه جهان‌شهری است؟

همواره از زبان بسیاری از سیاست‌گذاران، کارگزاران و کنشگران در کشور، استان و شهر شنیده‌ایم که گفتمان معنوی و معرفتی امام رضا (ع) فراهم‌آورنده بستر شمول‌گرای فرهنگی و اجتماعی است که می‌تواند زمینه‌ساز توسعه چندجانبه مشهد باشد.

به این مقوله، دیگر مؤلفه‌های برجسته را نیز در چهارچوب فرهنگ ایرانی و اسلامی در چشم‌انداز تاریخی و معاصر شهر مشهد و استان خراسان اضافه کنید. درواقع، غنای منابع فرهنگی در این خطه از سرزمین پهناور ایران یکی از علت‌های مهم ایجاد، رشد، تمرکز و انباشت جمعیتی مقیم و موقت و گردشگر داخلی و خارجی در طول سالیان متمادی بوده است.

همین موضوع، عرصه‌هایی متنوع را برای کنشگری و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشهد به‌مثابه یک جهان‌شهر گشوده است. شاید تاکنون اهتمام لازم، و البته نه الزاما کافی، به ارتقای نیم‌رخ بین‌المللی مشهد شده باشد.

نهادها، سازمان‌ها، مؤسسات و بخش‌های مختلف، بودجه‌هایی به این موضوع اختصاص داده و اقداماتی داشته‌اند، اما در کنار دیگر ابعاد فرهنگی‌اجتماعی، چشم‌انداز علمی آکادمیک نیز یکی از حوزه‌های مهم برای کار است.

امروز بیش از ۸۰۰۰ دانشجوی بین‌المللی از اقصی‌نقاط جهان در دانشگاه‌های شهر مشهد تحصیل می‌کنند.

بسیاری از این دانشجویان همراه خانواده، همسر و فرزندان خود، در این شهر اقامت دارند؛ اقامتی که گاه حتی با انگیزه‌های خانوادگی، فرهنگی، مذهبی و اقتصادی به سکونت دائمی در مشهد تبدیل می‌شود.

دانشگاه‌های شناخته‌شده و معتبری مانند دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع) و دانشگاه آزاد اسلامی، به‌ویژه در ۵ سال گذشته نقشی تأثیرگذار در بین‌المللی‌سازی چهره شهر مشهد داشته‌اند.

این مهم، التفات به دیپلماسی علمی را به یک ضرورت و اولویت جدی در سیاست‌گذاری و اجرا تبدیل می‌کند؛ چه اینکه امام رضا (ع) نیز خود عالم‌آل‌محمد (ص) است.

تاکنون در مجموعه‌های دانشگاهی، بنا بر اقتضائات مرسوم و رویه‌های معمول، بیشتر توجهات و توان‌ها به افزایش جذب و پذیرش دانشجویان غیرایرانی معطوف بوده است. با این حال، عرصه‌های فعالیت آکادمیک در افق بین‌المللی بسیار متنوع و متعدد است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

۱- در حوزه آموزشی، در کنار ارائه خدمات آموزش رسمی (Degree Program)، برنامه‌ریزی و اجرای دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و کارگاهی در قالب آموزش‌های غیررسمی (Non-Degree Program) حائز اهمیت است.

همچنین، با توجه به تجربیات موجود، کیفی‌سازی ارائه خدمات آموزشی به دانشجویان جاری خارجی که خود سفیران ایران و مشهد در کشور‌های بومی‌شان خواهند بود، ارتقای الگو‌ها و روند‌ها و بستر‌های جذب دانشجویان غیرایرانی و توسعه جغرافیایی پذیرش در لایه‌های متعدد اولویت از کشور‌های جهان اسلام، همسایه، منطقه، آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی، اروپا، استرالیا، و آمریکای شمالی ضرورت جدی دارد.

۲- در عرصه پژوهشی، به نظر می‌رسد که در کنار برنامه‌های جاری و معمول و ضمن تأکید بر اهمیت کیفی‌سازی و توسعه اقدامات و فعالیت‌های موجود، روشن است که زمینه‌سازی برای پیوستن اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان نوآور دانشگاه‌های مشهد به طرح‌ها، پروژه‌ها و پژوهش‌های بین‌المللی، ظرفیت‌سازی برای دعوت از پژوهشگران بین‌الملل برای مشارکت در برنامه‌های علمی تحقیقی دانشگاه‌های خراسان و توانمندسازی اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان نخبه مشهدی برای استفاده از فرصت‌های مطالعاتی کوتاه و بلندمدت بین‌المللی دارای اولویت باشد.

۳- در حوزه فرهنگی نیز در کنار اهمیت ارتقای کیفیت خدمات فرهنگی، دانشجویی، خوابگاهی، رفاهی و ورزشی به دانشجویان بین‌المللی، می‌توان توجهی جدی را به طراحی برنامه‌های فرهنگی برای دانشجویان خارجی دانشگاه‌ها (اعم از دوره‌ها، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی، هنری و دینی) و برنامه‌ریزی مناسب و اجرایی برای تسهیل تعامل فرهنگی تأثیرگذار و متقابل دانشجویان غیرایرانی با کارکنان، استادان و دانشجویان ایرانی دانشگاه‌ها معطوف کرد.

در کنار این، با هدف توسعه پایدار و اثربخش چشم‌انداز بین‌المللی شهر، لازم است تقویت و تعمیق عرصه‌های ارتباط دانشگاه‌ها در عرصه فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی بین‌المللی با جامعه و صنعت در شهر مشهد و استان خراسان مورد توجه قرار گیرد.

برای این منظور، شایسته است که به موارد ذیل اهتمام فوری صورت گیرد: تدوین سند چشم‌انداز یا دست‌کم پیوست فعالیت‌های بین‌المللی برای نهادها، سازمان‌ها و مؤسسات مختلف دولتی و غیردولتی شهر مشهد، توسعه برنامه‌های چندرشته‌ای (multi-disciplinary) در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در پاسخ به نیاز‌های مشهد به‌مثابه جهان‌شهر، تعامل و هم‌افزایی برای توسعه برنامه‌ها و اقدامات بین‌بخشی، بازاندیشی در توزیع و تخصیص منابع مالی، تربیت نیروی انسانی بهره‌مند از توانمندی‌های ارتباطی بین‌المللی، آموزش عمومی در ارزش‌های بین‌فرهنگی، برنامه‌ریزی برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های تنوع قومی و مذهبی و بهبود یا ایجاد زیرساخت‌های خدمات‌شهری.