تنوع ملت‌ها؛ فرصتی برای بهبود سرمایه اجتماعی مشهد

حضور ملیت‌های مختلف در مشهد فرصت است

تنوع فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها در هر جامعه‌ای می‌تواند فرصت یا تهدید باشد؛ فرصت از نظر بهره‌مندی از ارزش‌های عمیق فرهنگی، تعاملات اجتماعی و توسعه فرهنگی و تهدید از نظر تنازع، تضاد‌ها و فرصت‌سوزی‌های فرهنگی در جامعه.

هرچه سطح فرهنگی شهری متعالی باشد، امکان برقراری تعامل با جوامع مختلف افزایش می‌یابد و در عصر کنونی تنوع فرهنگی یکی از جذابیت‌های نوین است و از سوی دیگر تعاملات اجتماعی می‌تواند به این واسطه توسعه یابد. سرمایه اجتماعی یا به زبان ساده‌تر ارتباطات، تعاملات، اعتماد و مشارکت اجتماعی، سازه‌ای است که امروز در سطح محلات، سازمان‌ها، گروه‌ها و شهر‌ها به آن توجه می‌شود. تنوع فرهنگی در هر جامعه‌ای می‌تواند با وجود زمینه‌ها و وضعیتی تقویت‌کننده سرمایه اجتماعی باشد و درصورتی‌که به آن توجه نشود، ممکن است تهدید مهمی برای سرمایه اجتماعی باشد.

شهر‌ها و جوامعی که به‌واسطه مراودات اقتصادی، زمینه‌های فرهنگی و مناسک مذهبی و همچنین مقاصد گردشگری را برای حضور موقت یا حتی دائمی گروه‌های مختلف ملی، فرهنگی و خرده‌فرهنگی را فراهم می‌سازد؛ به‌طوری‌که افراد با هدف کنش مشخصی وارد شهر‌ها می‌شوند، ولی در کوتاه‌مدت یا بلندمدت با جامعه میزبان یا دیگر جوامع وارد تعاملات اجتماعی می‌شوند؛ از مراکز تجاری خرید می‌کنند، از نظام حمل‌ونقل استفاده می‌کنند، به مراکز فرهنگی مراجعه می‌کنند، با خدمات اجتماعی تعامل می‌کنند و به گفت‌وگوی اجتماعی با جامعه میزبان و دیگر افراد می‌پردازند و این‌گونه است که زمینه شکل‌گیری سرمایه اجتماعی فراهم می‌شود.

رونق کسب و کار در مشهد با حضور گردشگران خارجی

شهر مشهد به‌عنوان مقصد زیارت و گردشگری در کشور و منطقه به حساب می‌آید و با هدف زیارت حرم مطهر امام‌رضا (ع)، مراجعه به مراکز گردشگری و تفریحی، خرید از پاساژ‌های بزرگ شهر و مراجعه به دیگر مراکز فرهنگی و سنتی آن، زمینه حضور ملت‌ها و فرهنگ‌های مختلف را فراهم ساخته و به گفته آگاهان به بیش از ۵۰ملت و قومیت رسیده است.

نهاد‌های گوناگونی می‌توانند از فرصت‌های موجود این تنوع ملیت‌ها و فرهنگ‌ها استفاده کنند. آستان قدس رضوی، شهرداری مشهد، سازمان‌های دولتی، مراکز خصوصی گردشگری و فرهنگی ازجمله این موارد است.
این سازمان‌ها با هدف ارتقای سرمایه اجتماعی شهری، باید در ابتدا به شناخت این تنوع‌ها بپردازند و شناسنامه قومیت‌ها و ملیت‌ها را تدوین کنند و زمینه‌های حضور، مشارکت و فعالیت آن‌ها را در فضای شهری فراهم سازند. مشارکت آن‌ها بر اساس هویت، باورها، ارزش‌ها و مناسک فرهنگی می‌تواند به تقویت هویت مشترک منجر شود و از فاصله‌گیری اجتماعی جلوگیری کند. از سوی دیگر، آن‌چیزی که زمینه مشارکت افراد، گروه‌ها و ملیت‌ها را فراهم می‌سازد، اعتماد اجتماعی است.

مشهد، شهر گفت و گوی ملت هاو فرهنگ‌ها

اعتماد این ملیت‌ها به جامعه میزبان و دیگر جوامع از یک سو و اعتماد نهادی یا اعتماد این گروه‌ها به سازمان‌های محلی، خصوصی و دولتی از سوی دیگر می‌تواند بیش از گذشته مشارکت اجتماعی را باعث شود. بررسی میزان اعتماد اجتماعی ملیت‌ها به نهادها، اشخاص، اقشار و سازمان‌ها نیز یکی دیگر از ضرورت‌هایی است که در این زمینه اهمیت دارد.

مشارکت و اعتماد اجتماعی نیز بر بستر مهارت‌های ارتباطی و تعاملات اجتماعی استوار است؛ به‌گونه‌ای که شهر مشهد می‌تواند شهر گفت‌وگوی ملت‌ها و فرهنگ‌ها باشد، همان‌طور که یکی از خصلت‌های حضرت امام‌رضا (ع) را مردم در برقراری زمینه گفت‌وگوی فرهنگ‌ها می‌دانیم. بی‌توجهی به تنوع ملت‌ها و جلوگیری از برقراری گفتگو و تعامل بین آن‌ها، تضعیف زمینه‌های مشارکت اجتماعی و کاهش سطح اعتماد اجتماعی می‌تواند چنین فرصتی را به تهدید تبدیل کند و پیامد‌هایی منفی برای شهر و شهروندان داشته باشد.

تضاد بین فرهنگ‌ها، نابرابری اجتماعی، نزاع و درگیری و افزایش بزهکاری و جرائم در سطح جامعه ازجمله آن‌هاست. به نظر می‌رسد توانمندسازی شهروندان مشهدی، فضاسازی و تغییرات کالبدی به نفع ملت‌ها، استفاده از نشانه‌ها و نماد‌های اقوام و ملیت‌های مختلف در شهر، زمینه‌سازی گفتگو و تعامل بین‌ملیتی و فرهنگی و همچنین دعوت از اندیشمندان و بزرگان این گروه‌ها در برنامه‌های مختلف می‌تواند دستاورد‌های مختلفی ازجمله رشد و تعالی اجتماعی شهر، تعمیق فرهنگ و هویت شهر مشهد و رشد و توسعه اقتصادی و رونق کسب‌وکار به‌واسطه حضور ملت‌ها و فرهنگ‌های مختلف در کلان‌شهر مشهد داشته باشد.