نگاهی به نقش غربالگری برای پیشگیری از ابتلا به سرطان

تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ همان یک سال کرونایی که آدم‌های سالم از خانه بیرون نمی‌آمدند، مسیر رفت وآمد آن‌ها خانه بود و بیمارستان. اول شوهرش تشخیص سرطان گرفت و بعد خودش. بیماری‌ای که همیشه از آوردن اسمش ترس داشتند، از چند ماه قبل با آن‌ها هم خانه شده بود. همین دو هفته پیش آخرین جلسه پرتودرمانی اش تمام شد و از حالا به بعد منتظر رویش دوباره موهایش است؛ یعنی روز‌های سخت درمان را پشت سر گذاشته اند. خیلی‌های دیگر هم ماجرایی مشابه او و همسرش دارند؛ آن‌هایی که یک روز اتفاقی و ناگهانی نشانه‌ای پیدا کردند و در کمال ناباوری نام سرطان را از زبان پزشک شنیدند.

سال هاست که پزشکان، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی از سرطان می‌گویند و می‌نویسند و همه تصور ما از آن آموخته ها، فردی است غمگین که مویی برایش باقی نمانده است. اما هنوز تشخیص زودهنگام آن برای ما امری ناضرور است، هرچند که نمونه هایش در اطرافمان فراوان‌تر شده اند. هفته‌ای که در روز‌های پایانی آن هستیم، هفته آگاه سازی سرطان بود، اما سؤال این است که کدام یک از ما برای انجام غربالگری سرطان به پزشک مراجعه کرده ایم؟! نگرانی از شنیدن پاسخ مثبت شاید دلیل همه این بی توجهی‌ها باشد.

هرچه دیرتر بدانم، بهتر نیست

«دکتررفتن بی فایده است. اگر قرار است سرطان بگیرم و بمیرم، هرچه دیرتر بدانم، بهتر است.» این جمله محمود است که دوازده سال پیش پدرش با عوارض سرطان روده بزرگ از دنیا رفت و پنج سال پیش تنهاخواهرش با سرطان پوست. با اینکه هشدار پزشکان را شنیده که او هم مستعد این بیماری است، حتی سالی یک بار هم سراغ دواودرمان نمی‌رود. خودش می‌گوید: دکتر می‌گفت به علت این زمینه خانوادگی و سرطان‌های بدخیم نزدیکانم باید چکاپ سالانه بروم، اما من جرئتش را ندارم. اصلا همین که بروم دکتر وحشت می‌کنم و یاد مرگ عزیزانم می‌افتم. حتی دوست ندارم از جلو بیمارستانی که در آن بستری بودند، عبور کنم.

خواهر دوم مریم هم یک ماه پیش خیلی ناگهانی متوجه سرطانش شد. مدت‌ها بود که به گلودردهایش توجهی نمی‌کرد گاهی خوب بود و گاهی دردناک. می‌گذاشت به حساب سرماخوردگی، کرونا یا استرس‌های کاری تا اینکه تبدیل شدند به سرطان تیروئید. مریم همه این‌ها را می‌داند، اما هنوز این خطر برایش جدی نیست: از وقتی متوجه شدم خواهرم سرطان دارد، تصمیم گرفتم برای چکاپ بروم، اما هنوز فرصت نشده است. هربار هم تصمیم می‌گیرم بروم، مادرم مرا نهی و خیالم را راحت می‌کند که من سن وسالی ندارم و در بیست وچهارسالگی اسم سرطان را نیاورم که دیگران متوجه نشوند.

وقتی متوجه سرطان خونش شدند، پارسا فقط چهار سالش بود. همه شش سال گذشته را فقط دنبال درمانش بودند. اینکه چه روز‌ها و شب‌هایی به مادر و پدرش گذشت، فقط خدا می‌داند، اما مدتی است زندگی شان به روال عادی برگشته است، به ویژه از وقتی صاحب فرزند جدیدی شده اند.

مادر پارسا می‌گوید: روزی که فهمیدم پسرم سرطان دارد، شاید بیست سال پیر شدم. روز‌های سخت شیمی درمانی آن هم برای کودکی که هم درد می‌کشد و هم همکاری نمی‌کند، رنج آور بود، ولی خداراشکر که تمام شد و پارسا مانند بقیه دوستانش مدرسه می‌رود و زندگی عادی دارد.

هرسال ۱۰ هزار نفر

آمار‌های جهانی از افزایش مبتلایان به انواع سرطان سخن می‌گویند. آخرین آمار وزارتخانه بهداشت هم از رشد ۳ تا ۶ درصدی بیماران و ابتلای ۱۱۰ هزار ایرانی در سال حکایت دارد. در شرایطی که غربالگری و تشخیص زودهنگام تومور در مراحل اولیه موفقیت آمیزتر و امکان کنترل و بهبود کامل آن بسیار بیشتر است، هنوز بخش زیادی از مردم به هشدار‌ها بی توجه هستند.

دکتر بابک اقبالی، رئیس گروه بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در گفتگو با شهرآرا عدد ۱۰ هزار نفر را برای ثبت ابتلا‌های جدید به سرطان در استان تأیید می‌کند و توضیح می‌دهد: تهیه آمار و جمع بندی کشوری کمی دیرتر انجام می‌شود و آمار اعلام شده کنونی به سال ۱۳۹۶ مربوط است. البته سازمان بهداشت جهانی هم اکنون از آمار سال ۲۰۱۸ سخن می‌گوید و بقیه اعدادورقم‌ها تخمین و برآوردی از افزایش احتمالی سرطان هستند.

وی شایع‌ترین سرطان‌های استان را در زنان به ترتیب پستان، رحم، روده بزرگ، پوست و معده اعلام کرده است و از معده، روده بزرگ، پوست، پروستات و ریه به عنوان پنج سرطان شایع مردان یاد می‌کند.
رئیس گروه بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد درباره نحوه غربالگری شهروندان توضیح می‌دهد: به این دلیل که تشخیص زودهنگام سرطان‌ها اهمیت بسیاری در موفقیت روند درمان و کاهش مرگ ومیر دارد، ما در مراکز خدمات جامع سلامت، برنامه غربالگری سرطان‌های پستان، روده بزرگ و دهانه رحم را اجرا می‌کنیم.

دکتر اقبالی تعداد غربالگری‌های امسال را ۱۱۳ هزارو ۳۸۴ نفر اعلام می‌کند و می‌افزاید: این تعداد برای تشخیص سرطان روده بزرگ بود. ۴۵ هزار نفر برای سرطان دهانه رحم و ۶۶ هزارو ۵۰۰ نفر برای سرطان پستان غربالگری شدند. البته تعداد غربالگری سالانه به دلیل وجود کرونا به شدت کم شده است، زیرا در سال‌های قبل ۲۵۰ هزار نفر در طرح غربالگری شرکت می‌کردند.

چون سرطان‌ها پس از بیماری‌های قلبی و عروقی همچنان دومین عامل مرگ ومیر محسوب می‌شوند، مراجعه افراد برای تشخیص و غربالگری اهمیت ویژه‌ای دارد. اقبالی به همه مردان و زنان بیش از پنجاه تا هفتادسال توصیه کرد برای غربالگری سرطان روده بزرگ و خانم‌های بیش از سی سال برای غربالگری سرطان پستان و رحم به مراکز جامع سلامت مراجعه کنند.

خیریه‌ها و بیمه‌ها از هزینه‌های درمان بیماران سرطانی بکاهند

زندگی روزمره، گاه چنان سخت می‌شود که مارا از اولویت‌هایی مانند سلامت تن و روان، دور می‌کند! شبیه چکاپ‌های دوره‌ای پزشکی که بیشتر ما از آن غفلت می‌کنیم، درحالی که ابزار مهمی برای دانستن بیماری تازه‌ای که درحال ریشه زدن در وجودمان است، بدون هیچ نشانه بیرونی.

حالا که از سرطان صحبت شد، یکی از شاخص‌ترین مراکز تشخیصی و درمانی در این حوزه مرکز خیریه تخصصی رادیوتراپی و آنکلوژی  رضا (ع) است که از دهه ۸۰ محل مراجعه بیماران است. لازم نیست حتما با جواب مثبت سرطان به آنجا مراجعه کنید، بلکه برای غربالگری و تشخیص سرطان هم بخش‌هایی دارند و چنانچه به سرطان مبتلا شده اید و تحت درمان قرار دارید، می‌توانید از خدمات پزشکی و مشاوره‌های روان شناختی آن کمک بگیرید.

دکتر فاطمه ورشویی، رئیس مرکز خیریه تخصصی رادیوتراپی و آنکلوژی  رضا (ع)، از آمار بیماران جدید می‌گوید: اگرچه در دو سال گذشته به دلیل شیوع بیماری کرونا آمار مراجعه بیماران و حتی ادامه روند درمان به شدت کاسته شده، در ابتدای امسال و با بهترشدن وضعیت، تاکنون این عدد به ۳ هزارو ۴۰۰ نفر رسیده است. میزان ورودی به مرکز ما هرسال حدود ۳ هزارو ۵۰۰ نفر بوده است.

وی تأکید می‌کند: براساس آمارها، سالانه ۵ درصد افزایش مبتلا گزارش می‌شود که آمار کشور ما نسبت به جوامع غربی کمتر است، اما شیب این بیماری خیلی تندتر و سن ابتلا کمتر است. یعنی زنان ایرانی یک دهه نسبت به زنان جوامع غربی جوان ترند و این زنگ خطری برای همه ما خواهد بود.

مرکز درمانی  رضا (ع) با وجود اینکه در دوران شیوع کرونا هرگز مرکز تخصصی درمان بیماران کرونایی نشد، در وضعیت قرمز شهر و موج پنجم، بخش سی تی اسکنش را به بیماران کرونایی اختصاص داد. دکتر ورشویی دراین باره می‌گوید: برای جداسازی کامل بیماران کرونایی از بیماران سرطانی، بخش سی تی اسکن را پس از پایان نوبت درمان بیمارانمان و از شب تا صبح دایر کرده بودیم. البته بخشی از مراجعان کرونایی هم افراد مبتلا به سرطان بودند.

وی نیز تشخیص دیرهنگام و مراجعه نکردن افراد برای غربالگری را دلیل اصلی وضعیت وخیم و مرگ ومیر‌ها می‌داند: مشکل این است که بیماری خیلی دیر تشخیص داده می‌شود و این امر به شدت شانس درمان را می‌کاهد و هزینه‌ها را افزایش می‌دهد. دلیل این بی توجهی، نخست نآگاهی است و دیگری هزینه‌های غربالگری که بیمه آن را پوشش نمی‌دهد.

این متخصص رادیوانکولوژی همچنین تأکید می‌کند: ما برای آگاه سازی سال هاست در مرکز کلاس‌های آموزشی برگزار می‌کنیم و برنامه پیشگیری و یک ماه غربالگری رایگان انجام می‌دهیم. مراکز بهداشتی دانشگاه و بیمارستان امید هم در این زمینه‌ها فعال اند که شهروندان می‌توانند به آنجا مراجعه کنند.

دکتر ورشویی از برخی هزینه‌های درمان هم سخن می‌گوید که باوجود زیرپوشش بیمه بودن، برای همه قابل پرداخت نیست: هزینه درمان خانمی مبتلا به سرطان پستان با وجود تأمین هزینه پرتودرمانی با تعرفه دولتی حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان است. به این عدد هزینه دارو‌های گران، شیمی درمانی، جراحی یا نیاز به پروتز را هم اضافه کنید. برخی بیماران به دلیل نداشتن تمکن مالی از ادامه درمان منصرف می‌شوند که وضعیت را وخیم‌تر می‌کند و خطر مرگ را افزایش می‌دهد.

به گفته وی، مرکز خیریه تخصصی رادیوتراپی و انکولوژی  رضا (ع) سالانه بیش از یک میلیارد تومان کمک خیران را صرف هزینه دارو و درمان بیماران نیازمند می‌کند تا هیچ بیماری به دلیل محدودیت مالی از درمان محروم نشود، اما کافی نیست و حل این مشکل به همکاری بیمه‌ها و خیران حوزه سلامت نیازمند است. کمبود دارو یا نبود دارو‌های باکیفیت به ویژه در بخش شیمی درمانی در یک سال گذشته بیماران را با مشکلاتی جدی روبه رو کرد که به شدت بر روند درمان تأثیرگذار است.

رئیس مرکز تخصصی رادیوتراپی و انکولوژی  رضا (ع) ادامه می‌دهد: امسال ارز دولتی به قطعات و تجهیزات درمانی اختصاص نیافت و هزینه هایمان شش برابر شده، اما درآمد‌ها فرقی نکرده است؛ زیرا خدمات را با همان تعرفه دولتی ارائه دادیم. ولی سال بعد نمی‌توانیم به این شکل ادامه بدهیم و اوضاع برای بیماران سخت‌تر می‌شود.

ترس از دانستن

بیماری‌ای را که ممکن است در نوزادی، اوج جوانی یا سالمندی فرد را متوقف کند و در مراحل پیچیده درمان قرار بدهد که بهبود یا اثراتش در هر بیماری متفاوت است و کلی اماواگر دارد، نمی‌توان فقط با دارو درمان کرد؛ لازم است که روح و روان بیمار و اطرافیانش هم درمان شود. امیدواری یا حفظ حداقل کیفیت زندگی بیماران در روند بهبودی تأثیر زیادی دارد. درحالی که تعداد بسیار کمی پس از دانستن بیماری به روان شناس مراجعه می‌کنند.

ملیکا قهرمان زاده، دکترای روان شناسی و زوج درمانگر است، اما به عنوان مسئول واحد روان شناسی مرکز رادیوتراپی و آنکولوژی  رضا (ع) در حوزه سوگ و اضطراب فعالیت می‌کند. وی مراجعه نکردن به پزشک برای غربالگری را ناشی از ترس درونی می‌داند و توضیح می‌دهد: به طورکلی ترس از ناشناخته‌ها و آنچه برایمان گنگ و مبهم است، باعث بروز اضطراب می‌شود و به طبع هیچ کس به دنبال تجربه چنین احساسی نیست؛ بیشترمان ترجیح می‌دهیم به ویژه درباره بیماری‌ها بی اطلاع بمانیم. البته آگاهی داشتن از اهمیت پیشگیری بسیار مؤثر است.

وی این قاعده را برای افرادی که عضوی از خانواده شان مبتلا شده است یا عزیزی را به دلیل سرطان از دست داده اند هم صادق می‌داند: در این صورت، وضعیت فرد بدتر می‌شود، زیرا با صحبت کردن از مشکلات سرطان آن عزیز، مراحل درمان یا مرگ او برایش تداعی می‌شود. همان ترس‌ها سبب می‌شود به جای دانستن و رنج کشیدن، از زمان ابتلا و بیماری خود بی خبر بماند.

این روان شناس از نبود مراکز مشاوره مخصوص این بیماران هم یاد می‌کند و می‌افزاید: در جامعه هم مراکز مشاوره ویژه این بیماران و خانواده هایشان نداریم. انگار در بعد اجتماعی هم همان ترس اجازه سخن گفتن از این بیماری را نمی‌دهد.

درحالی که افراد مبتلا و خانواده‌های آنان در مراحل درمان به مشاوره نیازی جدی دارند. قهرمان زاده به مراحل درمان و اقدامات انجام شده در کلینیک مرکز رضا (ع) اشاره می‌کند و می‌گوید: از مهم‌ترین وظایف ما همدلی کردن با مراجعان است که آن را با برگزاری گروه درمانی، کلاس‌های آموزشی و همایش‌ها انجام می‌دهیم. همه تلاش ما این است که فرد بیمار زندگی باکیفیت تری داشته باشد.