بازخوانی انقلاب اسلامی از نگاه مردم مشهد

همه انقلاب‌ها برای مستندسازی تاریخ خود و ارائه تصویر صحیح از گذشته، نیازمند محتوای صحیح و جامع مکتوب و غیرمکتوب اند. در این میان نقش تاریخ شفاهی به عنوان ابزار مناسب و کارآمد در زمینه گردآوری و مستندسازی تاریخ جمعی بسیار کاربردی است.

بررسی نحوه شکل گیری و گسترش تاریخ شفاهی در ایران نشان می‌دهد که یکی از دلایل مهم این رشد، به سبب مستندسازی وقایع تاریخی انقلاب اسلامی بوده است. امروزه مصاحبه ‎های تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی و بعد از آن دفاع مقدس بیشترین منابع آرشیوی شفاهی موجود در مراکز تاریخ شفاهی را تشکیل می‌دهند.

بررسی فعالیت‌ها و پژوهش‌ها در ذیل تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی این پرسش‌ها را در ذهن متبادر می‌کند که آیا این پژوهش‌ها همه جوانب را دربرمی گیرد؟ نگاه به گروه‌ها و اقشار مختلف در انقلاب اسلامی چگونه بوده است؟ آیا مستندسازی صحیحی از نقش همه مناطق انجام شده است؟ جایگاه پروژه‌های تاریخ شفاهی در مستندسازی پیروزی انقلاب اسلامی چگونه است و آیا فعالیت‌های بسنده‌ای در این باره صورت گرفته است؟

به نظر می‌رسد که با وجود کار‌های شایسته در سال‌های گذشته، چنانچه باید به نقش مردم در انقلاب اسلامی، خواست‌ها و اهداف آنان از انقلاب کردن، پرداخته نشده و از ظرفیت تاریخ شفاهی برای این مهم به طور بایسته استفاده نشده است.

ماهیت اجتماعی تاریخ شفاهی با کارکرد جمعی و اجتماعی انقلاب اسلامی هم خوانی کامل داشته است و می‌تواند به عنوان ابزار مؤثر برای جمع آوری خاطرات فردی و تبدیل آن به خاطرات جمعی در راستای اهداف تعیین شده استفاده شود. درواقع استفاده از تاریخ شفاهی برای جمع آوری خاطرات انقلاب اسلامی می‌تواند خروجی‌های متنوعی را فراهم کند.

زیرا انقلاب اسلامی حاصل خواست عمومی بوده است و اقشار مختلفی در به ثمررساندن آن سهم داشته اند. واقعیت این است که در تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی سهم مردم عادی که حامیان اصلی این انقلاب بوده اند، کمتر دیده شده است و اشخاص، رجال و گروه‌های سیاسی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده اند. این امر به جایگاه مردمی انقلابی که مهم‌ترین شاخصه اش را مردمی بودن معرفی کرده است، لطمه وارد می‌کند.

در مشهد مرکز اسناد آستان قدس رضوی با ایجاد واحد مطالعات انقلاب اسلامی فعالیت‌های هدفمندی درباره جریان شناسی انقلاب اسلامی و نقش مردم و گروه‌های مختلف با جمع آوری تاریخ شفاهی و اسناد انقلاب اسلامی به انجام رسانده است. علاوه بر آن، جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در مشهد نیز درباره جمع آوری خاطرات انقلاب اسلامی اقدامات خوبی انجام داده است.

روزنامه شهرآرا و به ویژه ضمیمه شهرآرامحله در سال‌های گذشته با رویکرد محلی به ثبت خاطرات مردم از انقلاب اسلامی اقدام کرده که اقدامی درخور است. این موضوع از آن جهت اهمیت بیشتری دارد که به محلی کردن خاطرات مردم در انقلاب اسلامی و نقش محلات کمتر توجه شده است.

ضبط خاطرات علاوه بر استفاده دم دستی در روزنامه، محتوای کاربردی برای پژوهش‌های محلی در انقلاب اسلامی مشهد برای آینده فراهم کرده است. امید است که محتوای صوتی این خاطرات به درستی آرشیو شود و به عنوان یکی از شاخصه‌های هویتی مشهد برای آینده محفوظ بماند.