بحرین، هبه پهلوی به انگلیس

سجاد راستگو | شهرآرانیوز؛ سرزمین ایران همواره گستره‌ای فراتر از آنچه ایران امروزی را شامل می‌شود، در بر می‌گرفت، اما در طول سالیان مناطق گوناگونی از خاک ایران جدا شد. بسیاری از مردم ایران جدایی سرزمین‌های قفقاز را یکی از این جدایی‌های تلخ می‌دانند. پس از قفقاز ناحیه‌هایی در شرق و شمال‌شرق در دوران قاجار از کشور جدا شدند و در دوره پهلوی اول نیز مبادلات سرزمینی بین ایران و ترکیه و افغانستان صورت گرفت، اما آخرین سرزمینی که به‌صورت رسمی از خاک ایران جدا شد، جزیره کوچک بحرین در خلیج‌فارس بود.

سرزمین بحرین در طول تاریخ به سرزمین‌های جنوبی خلیج‌فارس (از بصره تا عمان) گفته می‌شد که شامل منطقه احسا در عربستان امروزی نیز می‌شد. اما در اوایل دوره قاجار به‌علت ضعف دولت و نبود نیروی دریایی منسجم، انگلستان در جزایر و ساحل جنوبی خلیج‌فارس نفوذ کرده بود و با به‌قدرت‌رساندن خاندان‌های دست‌نشانده خود در آن سرزمین‌ها، در پشت پرده حاکم سرزمین‌های جنوبی خلیج‌فارس بود. خاندان آل‌خلیفه به‌وسیله انگلیسی‌ها به حکومت بحرین منصوب شد.

در این مدت تا وقوع جنگ‌های جهانی، شیخ‌نشین بحرین به‌صورت نیمه‌مستقل و با کمک انگلیسی‌ها اداره می‌شد، اما در همه این سال‌ها ایران هیچ‌گاه جداشدن بحرین را نپذیرفته بود. حتی در سال ۱۳۳۶خورشیدی مجلس شورای ملی تصمیم به قراردادن کرسی برای بحرین در مجلس گرفت و آن جزیره را استان چهاردهم ایران نامید. در این سال‌ها ایران بحرین را جزوی از خاک خود می‌دانست؛ اگرچه در دوره‌ای توان کنترل آن را نداشت و دوره‌ای دیگر اجازه آن را. در اواخر دهه۱۹۶۰ انگلستان که پس از دو جنگ‌جهانی صدمات زیادی دیده بود و دیگر توان حضور گسترده در سراسر جهان را نداشت، تصمیم به خروج از سرزمین‌های شرق کانال سوئز گرفت.

انگلیسی‌ها برای آینده منطقه پس از خروجشان برنامه‌ریزی کرده بودند و قصد داشتند که فدراسیونی از چندین شیخ‌نشین جنوب خلیج‌فارس شامل بحرین تشکیل دهند؛ طرحی که با مخالفت ایران شکست خورد، اما انگلستان به هیچ عنوان راضی به بازگرداندن بحرین به ایران نبود. درنهایت در سال ۱۳۴۷خورشیدی محمدرضا پهلوی اولین‌بار در طول همه سال‌های درگیری بر سر بحرین، از حق حاکمیت مطلق ایران بر بحرین چشم‌پوشی کرد.

او زیر فشار انگلیسی‌ها اعلام کرد که سرنوشت بحرین را به مردم آن واگذار می‌کند. سازمان ملل متحد با برگزاری همه‌پرسی ضدایرانی درنهایت استقلال بحرین را در قطعنامه‌ای در ۲۱اردیبهشت۱۳۴۹ اعلام کرد. با اعلام رسمی این جدایی سرزمینی از ایران، اعتراض‌هایی در کشور صورت گرفت که البته در فضای امنیتی آن دوران به‌سرعت خاموش شد.

سرزمین بحرین سال‌ها تحت کنترل ایران نبود، اما شاه به‌راحتی جزیره‌ای را که حتی شاهان قاجار نیز دست‌کم به‌صورت اسمی از دست نداده بودند، از ایران جدا کرد. پس از خروج انگلیسی‌ها از خلیج‌فارس، ایران سه جزیره تنب‌بزرگ و تنب‌کوچک و ابوموسی را که سال‌ها در اشغال انگلیسی‌ها بود، پس گرفت و شاه سعی کرد تا با بزرگ‌نمایی این کار، خفت واگذاری بحرین را کم‌رنگ کند، اما جدایی بحرین در ذهن ایرانی‌ها به‌عنوان آخرین سرزمین جداشده از میهن باقی مانده است.