تشیع چگونه ایران را یکپارچه کرد؟

سجاد راستگو | شهرآرانیوز؛ پس از شکست ساسانیان و سقوط تیسفون و در پی آن فتح ایران به دست مسلمانان، سرزمین ایران سال‌های زیادی در سلطه حکومت‌های غیرایرانی بود. پس از چندی حکومت‌هایی ازجمله صفاریان و طاهریان و آل‌بویه اوج گرفتند، اما نتوانستند ایران را یکپارچه کنند و زیر بیرق خود درآورند.

سلجوقیان در اوج قدرتشان که دوره‌ای کوتاه بود، تا اندازه‌ای به این هدف رسیدند، اما حکومتی یکپارچه که بتواند بار دیگر سرزمین ایران را منسجم کند، نزدیک به هشتصدسال پس از سقوط ساسانیان ظهور کرد. در این زمان بود که مذهب شیعه توانست سرزمین تکه‌تکه‌شده ایران را یکپارچه کند و بار دیگر استقلال را به این کشور بازگرداند. شاه‌اسماعیل صفوی کسی بود که کار ناتمام یعقوب لیث و برادران بویه و شاه‌شجاع و صد‌ها نفر دیگر را به پایان رساند.

شیخ صفی‌الدین اردبیلی، جد شاه‌اسماعیل که نام دودمان صفوی از او گرفته شده است، پایه‌گذار خانقاه صفوی در اردبیل بود. شیخ‌حیدر، پدر شاه‌اسماعیل، مریدان زیادی داشت که به‌دلیل داشتن کلاه سرخ به قزلباش معروف بودند و با سپاهی بزرگ به جنگ با مسیحیان قفقاز می‌پرداخت، اما پس از جنگ با شروانشاهان، حاکمان شروان (جمهوری آذربایجان کنونی) کشته شد.

پس از او مریدانش به دور پسر بزرگش جمع شدند، اما او نیز در بازی‌های سیاسی کشته شد. پس از او شاه‌اسماعیل که سنی نداشت، به گیلان رفت و آنجا از آموزش‌های یکی از عالمان منطقه بهره‌مند شد. پس از چند سال شاه‌اسماعیل نوجوان به آذربایجان بازگشت و به آماده‌سازی مقدمات قیامش مشغول شد. گروه‌گروه قبایل شیعه ترک آناتولی (ترکیه امروزی) به آذربایجان می‌آمدند تا به قیام شاه‌اسماعیل بپیوندند.

در اولین گام، شاه‌اسماعیل حاکم شروانشاهان را که پدر او را کشته بود، شکست داد و سپس با تصرف آذربایجان در تبریز اعلام حکومت کرد و مذهب شیعه را مذهب رسمی نامیده. پس از آن بالشکرکشی به همه مناطق ایران حکومتش را گسترش داد و ایران را یکپارچه کرد. شاه‌اسماعیل با شیعه اعلام‌کردن مذهب رسمی کشور، باعث دشمنی دو همسایه غربی و شرقی شد. عثمانی‌ها و ازبکان شروع به حمله به ایران کردند. شاه‌اسماعیل توانست ازبکان را شکست دهد و با کشتن شیبک‌خان، رهبر آن‌ها، خراسان را از گزند آن‌ها در امان دارد.

پس از دفع ازبکان، شاه‌اسماعیل به‌سرعت به غرب بازگشت؛ جایی که سلطان‌سلیم عثمانی با لشکری بزرگ مجهز به توپ و تفنگ به سمت تبریز در حرکت بود. نبرد در چالدران بین دو سپاه که تفاوت زیادی در تعداد و امکانات داشتند درگرفت و با وجود رشادت‌های فراوان شاه‌اسماعیل و قزلباش‌ها سپاه ایران حریف توپ و تفنگ نشد و شکست خورد. پس از این نبرد، ایران کردستان غربی را برای همیشه و آذربایجان را به‌طور موقت از دست داد. شاه‌اسماعیل ضربه روحی سنگینی خورد و ۱۰ سال بعد، درحالی‌که فقط ۳۶سال سن داشت، درگذشت.

حکومت صفوی نقش بسیاری در گسترش شیعه و همچنین یکپارچه‌کردن ایران داشت. رسمی‌شدن مذهب شیعه باعث شد ایران از خطر تجزیه و اشغال نجات پیدا کند. علاقه شاه‌اسماعیل به ایران نیز امری بود که در استقلال و یکپارچگی کشور مؤثر بود؛ علاقه‌ای که در نام‌گذاری فرزندانش مشهود است؛ طهماسب، سام، بهرام و رستم. طهماسب فرزند ارشد و شاه بعدی کسی بود که با درایت توانست میراث پدرش را حفظ و پایه‌های حکومت صفویان را مستحکم کند.