چرا دریاچه ارومیه خشک شد؟

به گزارش شهرآرانیوز - دریاچه ارومیه از بزرگترین دریاچه‌های نمک در دنیاست؛ به طور دقیق این دریاچه، بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران، بزرگ‌ترین دریاچهه آب شور خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است. اکوسیستم این دریاچه در تعدیل دما و آب و هوای منطقه تاثیر بسیاری دارد، درواقع نوعی سپر بلا برای منطقه به حساب می‌آید. اما چرا بخش زیادی از دریا‌چه‌ای که زمانی کشتی‌رانی در آن رونق داشته حالا به بیابان تبدیل شده است؟ مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست برخلاف اخبار این‍‌روزها در فضای مجازی که از خشک‌شدن کامل دریاچه ارومیه خبر داده‌اند، در گفتگو با ایسنا گفته است دریاچه ارومیه به‌صورت کامل خشک نشده است. تقریبا دو قسمت شمالی و جنوبی آن از هم جدا شده است و حدودا ۱۰۰۰ کیلومتر مربع از دریاچه باقی‌مانده است. در صورت عدم تامین حق‌آبه مورد نیاز دریاچه باتوجه به تاخیر در بارش‌های پاییزی و تبخیر بالا، دریاچه به‌صورت کامل خشک خواهد شد.

او در ادامه گفته است: براساس آخرین اطلاع‌رسانی از وضعیت دریاچه ارومیه از دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، یکشنبه (۱۳ شهریورماه) تراز سطح آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰.۱۹ متر، وسعت دریاچه ۱۰۱۰ کیلومتر مربع و حجم آب موجود ۱.۳۹ میلیارد متر مکعب بوده این در حالیست که در ۱۳ شهریورماه سال گذشته تراز سطح آب دریاچه ۰.۵۳ متر، وسعت دریاچه ۱۲۵۱ کیلومتر مربع و حجم آب موجود ۱.۵ میلیارد متر مکعب بیشتر بود؛ به عبارتی در سال ۱۴۰۰، تراز سطح آب ۱۲۷۰.۷۲ متر، وسعت دریاچه ۲۲۶۱ کیلومتر مربع و حجم آب موجود در دریاچه ۲.۸۲ میلیارد متر مکعب گزارش شد.

۴ دلیل عمده خشک‌شدن دریاچه ارومیه

ایجاد سد‌، مصارف کشاورزی و حفر چاه‌های غیر مجاز، گرم‌شدن هوا و ایجاد پل میانگذر از وسط دریاچه در خشک شدن دریاچه ارومیه دخیل بوده است. درسال‌هاب اخیر افزایش میزان منیزیم موجود در آب دریاچه، ‌کم‌شدن میزان سدیم و رسوب نمک به یک خطر جدی برای دریاچه ارومیه تبدیل شده است.

ایجاد سد

در مسیر رودخانه‌هایی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته اند، سد‌های بی شماری ساخته شده است. در آذربایجان غربی و ارومیه حدود ۲۲ سد ساخته شده که ۸ عدد از آن‌ها به بهره برداری رسیده است. در استان آذربایجان شرقی از بین ۳۶ سد احداث شده حدود ۲۲ سد به بهره برداری رسیده و ۴ سد نیز در استان کردستان ساخته شده است. یعنی چیزی در حدود ۶۲ د که حدود ۳۴ سد از آن‌ها به بهره برداری رسیده و میزان آب ورودی به دریاچه را کاهش داده است. در مجموع بر اساس برخی از آمار‌ها می‌توان گفت که حدود ۴۴ سد در طی ۳ دهه گذشته بر روی حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده است.

حفر چاه‌های غیر مجاز

در اطراف دریاچه ارومیه و حوضه آبریز دریاچه در طی این سال‌ها حدود ۴۸ هزار حلقه چاه غیر مجاز حفر شده است که این موضوع باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و میزان آب‌های زیرزمینی این منطقه شده است. 

افزایش دمای هوای جهانی

در دو دهه گذشته دمای هوای کره زمین به میزان ۲ درجه سانتی گراد افزایش یافته که باعث کمبود بارش‌های فصلی و تشدید بحران افزایش گرمای هوا شده است. عمق دریاچه کمتر از ۶۰ سانتی‌متر است، و از طرف دیگر تبخیر دریاچه بیش از ۶۰ سانتیمتر است، پس اگر با تدابیری آب دریاچه تامین نشود، به طور قطع دریاچه کاملا خشک می‌شود.

جاده میان‌گذر دریاچه ارومیه

در سال‌های اخیر احداث جاده‌ای غیر اصولی از میان دریاچه ارومیه باعث دو نیم شدن دریاچه ارومیه شده که بعضی از کارشناسان اذهان داشته اند این موضوع نیز می‌تواند عامل خشک شدن دریاچه ارومیه باشد. این کارشناسان گفته اند که این جاده در روند طبیعی دریاچه اختلال ایجاد کرده و در کنار عوامل دیگر باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شده است.

به طور مشخص برخی کارشناسان ساخت پل شهید کلانتری در وسط دریاچه در دهه ۷۰ خورشیدی را علت اصلی خشک شدن دریاچه می‌دانند.

آقای دکتر تجریشی، مدیر سابق دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، سال ۹۷ در گفتگو با تسنیم نقش ساخت این پل در خشک شدن دریاچه ارومیه را این‌گونه شرح داده است:

براساس مطالعاتی که در همان ابتدای اجرای این پل انجام شده بود، مقرر شد یک زیرگذر در حدود هزار تا هزار و ۵۰۰ کیلومتری احداث شود که انجام نشد.

در دریاچه ارومیه آب شیرین از جنوب وارد و به سمت شمال که بخش شور دریاچه است، می‌رود؛ وقتی این شیرینی و شوری با هم مخلوط می‌شوند یک انتقال آب بین شمال و جنوب صورت می‌گیرد و باعث می‌شود شوری دریاچه یکنواخت باشد، اما با ساخت این پل این گردش آب بین رودخانه قطع شد

به دلیل عدم گردش آب در دریاچه ارومیه، حجم رسوبات در دو جبهه از پل زیاد و عمق آب کمتر شده است و این امر باعث افزایش تبخیر در دریاچه ارومیه شده است البته قرار است بخشی از پل برای گردش آب بازگشایی شود و تونلی ایجاد شود تا آب را در قسمت شمالی و جنوبی بهم متصل کند.

بسته شدن اتصال شمال و جنوب در دریاچه ارومیه باعث اختلال در گردش دریاچه شده است، اما همانطور که می‌دانیم علت کم آب شدن و در نهایت خشک شدن دریاچه به دلیل این است در سال‌های اخیر از یک سو با ۱۸ درصد کاهش میزان بارش و از سوی دیگر با افزایش برداشت آب از این دریاچه مواجه بوده‌ایم.

به دلیل عدم گردش آب در دریاچه ارومیه، حجم رسوبات در دو جبهه از پل زیاد و عمق آب کمتر شده است و این امر باعث افزایش تبخیر در دریاچه ارومیه شده است البته قرار است بخشی از پل برای گردش آب بازگشایی شود و تونلی ایجاد شود تا آب را در قسمت شمالی و جنوبی بهم متصل کند.

مقایسه دریاچه ارومیه ایران و دریاچه وان ترکیه درست است؟

دریاچه ارومیه (سمت راست) و مقایسه آن با دریاچه «وان» در فاصله ۱۵۰ کیلومتری

اخیرا تصویری از مقایسه سرنوشت دریاچه ارومیه و وان ترکیه منتشر شده است که اشرفی زاده، مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست، در گفتگو با ایسنا درباره این مقایسه گفته است: وضعیت دریاچه وان به دو دلیل عمق بیشتر آن و مدیریت بهتر منابع آب و کشاورزی در حوضه نسبت به وضعیت دریاچه ارومیه بهتر است. در حوضه دریاچه ارومیه به دلیل برداشت‌های غیرمجاز از منابع آبی و توسعه بی‌رویه اراضی کشاورزی تامین حق‌آبه‌های زیست محیطی محقق نمی‌شود.

برای نجات دریاچه ارومیه چه می‌توان کرد؟

مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها در سازمان حفاظت محیط زیست درباره تمهیداتی که برای نجات دریاچه ارومیه باید اندیشیده شود گفته است: وزارت نیرو طبق قانون مکلف به تامین نیاز آبی زیست‌محیطی دریاچه ارومیه است اما به این دلایل همچنین کاهش بارش‌ها حق‌آبه‌ را به‌صورت کامل تامین نکرده ست. رسانه‌ها باید برای تامین حداکثری حق‌آبه دریاچه ارومیه از وزارت نیرو مطالبه‌گری کنند تا پیگیری‌ها صورت بگیرد و از مبادی پیش‌بینی شده میزان ۳.۴ میلیارد متر مکعب حق‌آبه دریاچه ارومیه محقق شود.