حضرت سجاد (ع)، امامِ تربیت و اخلاق

ما در برابر هم مسئولیم. ما به هم ربط داریم. زندگی در ساحتی همگانی است، لذا همه نسبت به یکدیگر هم حق داریم و هم تکلیف. امام سجاد (ع) که امروز به برکت میلادش، تبریک گو و فرحناک هستیم در رساله حقوق خود ما را به این امور توجه می‌دهند. رعایت این پنجاه گانه ما را در تنظیم زندگی به نظم امامت می‌آورد. نظمی که زندگی را جوری طراحی می‌کند که بهشت ادامه ناگزیر آن باشد.

از میان این پنجاه گانه ما به دو ماده آن نگاهی داریم تا نوری از این آفتاب برگیریم برای راهی در زیست اجتماعی پیش رو.

امام در حق چهل و هفتم، ذیلِ عنوان «حقِ خشنودکنندگان» می‌نویسند: حق کسى که خدا به دست او تو را خشنود کرده این است که، اگر منظورش خشنودى تو بوده است، خدا را شکرگویى و آن مایه که سزد به او پاداش دهى و در فکر تلافى باشى و مزیت پیش قدم شدنش را نیز جبران کنى و اگر چنین منظورى نداشته است، باز خدا را سپاس گویى و از او تشکر کنى و بدانى که این شادى از جانب خداست و، چون او واسطه نعمت خدا بوده است، دوستش داشته باشى و خیرش را بخواهى. چرا که اسباب نعمت هر جا باشد برکت است، گرچه او قصدى نداشته است.

نکته اینکه امام بر جبران و تلافی کار نیک تأکید دارد. این یعنی تکثیرِ خیر و فراوان شدنِ خوبی ها. نیکی به گل می‌ماند. هرچه فراوان‌تر کاشته شود، زمین شکوه بیشتری می‌یابد و زمان برای تماشا لذت بخش‌تر می‌شود. جامعه‌ای که در آن جبران خیر عادت شود، به نیک روزی و فراخی سفره و معیشت هم خواهد رسید که هر خیر را برکتی است همه گیر که در شئون مختلف زندگی ظهوری تمام خواهد داشت.

امام سجاد (ع)، در شماره چهل و هشتم حقوق بر موضوعی انگشت می‌گذارد که فقط در منطق تربیتی امامت می‌شود یافت «حق بدى کنندگان» به این بیانِ تعلیم دهنده که حق کسى که با دست یا زبانش به تو بد کرده این است که اگر آگاهانه بوده، بهتر است از او درگذرى تا هم ریشه شر ورافتد و هم به ادب رفتار کرده باشى.
این گذشت بهره هاى اخلاقى بسیار دیگرى نیز دارد. نگاه تعلیمی امام به ما می‌گوید باید شر و بدی را در همان مرحله اول، نقطه پایان گذاشت. جامعه نباید به تکرار بدی حتی در برابر بدی، به بداحوالی برسد.

اما گاه ایستادن به انتقام در برابر بدی یک ناگزیر اجتماعی می‌شود. امام موضوع را چنین بیان می‌کند که خداوند مى فرماید: «اگر مى خواهید انتقام بگیرید، باید به قدر ستمى باشد که بر شما رفته است و اگر صبر کنید، البته براى صابران بهتر است» و اگر آگاهانه نبوده است، نباید در فکر انتقام باشى و آگاهانه کار ناآگاهانه را کیفر دهى، باید با او مدارا کنى و تا مى توانى با لطف و نرمش او را بازگردانى. سکه‌ای با دو روی چنین اگر در جامعه رواج پیدا کند، زشتی خواهد مرد و نیکی در افزایش خواهد شد و برای همه نیز ارزش افزوده ایجاد خواهد کرد.