تغییر ساختار تئاتر کودک و نوجوان رضوی به نفع مخاطبان
مهدی سیم ریز از شیوه جدید برگزاری چهاردهمین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان رضوی می‌گوید.
الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ مهدی سیم ریز نمایشنامه نویس و کارگردان شناخته شده تئاتر در مشهد است که از سال ۱۳۸۹ تقریبا به صورت پیوسته در جشنواره تئاتر کودک ونوجوان رضوی حضور داشته است. او از دوره چهارم تا دوازدهم این جشنواره هرسال با اثری در آن شرکت می‌کرد. دوره دوازدهم که در مشهد برگزار شد، به عنوان دبیر اجرایی جشنواره انتخاب شد و در دوره سیزدهم که برگزاری آن دوباره به بندرعباس واگذار شد، به عنوان دبیر جشنواره فعالیت کرد. امسال هم دبیری جشنواره به این هنرمند دل بسته تئاتر کودک ونوجوان سپرده شده و او سعی کرده است با تغییراتی در شیوه برگزاری جشنواره، بیشتر از این نوع تئاتر حمایت کند. سیم ریز از سیزده سالگی و تئاتر دانش آموزی به این وادی گرایش پیدا کرد و تاکنون در زمینه‌های نویسندگی و کارگردانی تئاتر و فیلم بیش از دیگر عرصه‌ها خوش درخشیده است. سمت وسوی بیشتر فیلم نامه‌ها و نمایشنامه‌های او کودک ونوجوان است. با این هنرمند گفتگو کردیم و جزئیات بیشتری از برگزاری جشنواره تئاتر کودک ونوجوان رضوی که اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار می‌شود، پرسیدیم.
از کی و چطور تئاتر کودک ونوجوان برای شما پررنگ‌تر شد؟
چون کارم را از تئاتر دانش آموزی شروع کردم، تئاتر را با مفهوم کودک ونوجوان در همه سال‌های کارم به عنوان دغدغه اصلی مدنظر داشتم. در کنار آن سعی کردم تئاتر بزرگ سال را هم دنبال کنم، ولی دغدغه ام کار کودک ونوجوان بود. یکی از مهم‌ترین دلایل آن این بود که تئاتر برای کودک ونوجوان به نظر من امری ضروری است که فرایند آموزش روی کاغذ را به خوبی کامل می‌کند. به باور من مفاهیم از طریق تئاتر بهتر به مخاطب کودک ونوجوان منتقل می‌شود، به ویژه در فضای فرهنگی ما که دو مفهوم غنی تاریخ و ادبیات کهن ایران و تشیع وجود دارد. این دو به نظرم می‌تواند دو بال پرواز برای یک کودک یا در رسیدن به اهداف نهایی در زندگی باشد.
با توجه به این تعریف، تئاتر امروز کودک ونوجوان در مشهد چقدر با وضع آرمانی فاصله دارد؟
متأسفانه در تئاتر کودک ونوجوان نه تنها در مشهد بلکه در کشور با چند مسئله مهم روبه رو هستیم. یکی اینکه به تئاتر کودک ونوجوان یا تئاتر دانش آموزی آن چنان که باید توجهی نمی‌شود. نه از این جهت که جشنواره‌ای برگزار نشود. هرسال جشنواره‌های تئاتر دانش آموزی از پررونق‌ترین جشنواره‌های دانش آموزی بوده اند، اما زیرساخت درستی برای ایفای چنین نقشی در تئاتر وجود ندارد. دو نشانه مهم از کارآمدنبودن نمایش‌های دانش آموزی و کودک ونوجوان را می‌توان مثال زد.
یکی اینکه اغلب نمایشنامه خوبی برای تئاتر‌های دانش آموزی تولید نمی‌شود. تعداد معدودی نمایشنامه وجود دارد که هرسال همان‌ها توسط کارگردان‌های تئاتر دانش آموزی تکرار می‌شود. خیلی از آن‌ها حتی تناسبی از نظر مفهوم با رده سنی مخاطب کودک ونوجوان ندارند. دوم اینکه بیشتر نمایش‌های دانش آموزی نه برای مخاطب نوجوان و کودک و دانش آموز، بلکه برای جشنواره تولید می‌شوند.
این آثار حتی در مدارس خود گروه‌ها هم اجرا نمی‌شوند. در صورتی که اولین هدف از تولید تئاتر دانش آموزی باید استفاده خود دانش آموزان از آن باشد. معمولا مربیانی خارج از کادر آموزشی به مدارس می‌آیند و در مدتی کوتاه با دانش آموزان کار می‌کنند. این تئاتر‌ها برای حضور در یک جشنواره یک روزه آماده می‌شوند و اجرای عمومی ندارند. در صورتی که تئاتر ابتدا باید در خود مدارس اجرا شود.
درباره تئاتر کودک ونوجوان نیز متأسفانه همین مسئله وجود دارد. نگاه تولیدکنندگان تئاتر کودک ونوجوان به گیشه است و بیشتر به عنوان یک ابزار امرارمعاش به آن نگاه می‌کنند و فرایند‌های آموزشی در این تئاتر کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. بهترین مخاطب تئاتر کودک ونوجوان دانش آموزان هستند، اما محدودیت‌هایی وجود دارد که مخاطب را از این محصول دور نگه می‌دارد.
یک نمونه آن قانون عجیبی در آموزش وپرورش است که اجازه نمی‌دهد روی صحنه، بازیگر خانم و آقا در کنار هم برای مخاطب کودک ایفای نقش کنند؛ بنابراین کسی که می‌خواهد برای مدارس اجرا کند، برای اینکه بتواند مجوز بگیرد، باید سراغ نمایشنامه‌هایی برود که بازیگران آن یکدست هستند. برگردیم به صحبت ابتدایی من. گفتم به طورکلی با یک فقر محتوایی بزرگ در حوزه نمایشنامه روبه رو هستیم و این ماجرا آن را حادتر می‌کند، چنان که تقریبا می‌توان گفت دیگر نمایشنامه‌ای وجود ندارد که به صورت خاص برای این مخاطب تولید شود و امکان اجرای مناسب داشته باشد.
متأسفانه از این دست محدودیت‌ها زیاد داریم. از سویی، با نبود سرانه فرهنگی مناسب در مدارس روبه رو هستیم. چنان که مدارس نمی‌توانند هزینه بلیت و رفت و آمد دانش آموزان به سالن‌های تئاتر را تأمین کنند یا گروه‌های تئاتر را برای اجرا به مدرسه دعوت کنند. معضلات زیادی در تئاتر دانش آموزی داریم که کودکان و نوجوانان را از این ابزار مهم و مؤثر دور نگه داشته اند.
در این اوضاع، جشنواره تئاتر رضوی چقدر می‌تواند و برنامه دارد که جای خالی این کمبود‌ها را پر کند؟
با توجه به همین نکاتی که گفتم، امسال به این نتیجه رسیدیم که باید میزان تأثیرگذاری آثار در مخاطبانشان را افزایش دهیم. به چند راه فکر کردیم. اول درنظرگرفتن مسیر اجرای عمومی برای آثار است.
هر اثر در هر جشنواره‌ای نهایت یکی دو اجرا خواهد داشت و مخاطبان در روز‌های اندک جشنواره فرصت دارند نمایش را ببینند، ولی ما گفتیم هرکدام از آثار راه یافته به بخش نهایی باید در یک سالن مناسب در شهر خودشان و با حضور حدکثری مخاطبان، در روز‌های مشرف به میلاد حضرت رضا (ع) یعنی از ۲۵ فروردین تا ۲۰ اردیبهشت که مدارس نیز هنوز باز هستند، حدود بیست اجرا بروند و به آثار از نظر میزان ارتباط با مخاطب امتیاز می‌دهیم. این شیوه علاوه بر اینکه مخاطب تئاتر را افزایش می‌دهد، یک ویژگی بزرگ دیگر هم خواهد داشت.
معمولا در جشنواره‌ها میزان ورودی پرداختی در مقابل هزینه‌هایی که به گروه تحمیل می‌شود، تقریبا عدد ناچیزی است. چنان که نهایت سی چهل میلیون تومان پرداخت می‌شود، درصورتی که هزینه رفت وآمد و انتقال دکور به شهر برگزارکننده جشنواره ممکن است بیشتر از ورودی دریافتی باشد. هزینه‌های جانبی آماده سازی گروه و نهار و شام در راه را معمولا کارگردان و تهیه کننده از جیب می‌گذارند.
متأسفانه این مشکل دامن گیر بیشتر جشنواره هاست. ما امسال بنا را بر اجرای عموم گذاشتیم. تلاشمان این است که هزینه‌های غیرمرتبط با اصل اتفاق یعنی هزینه‌های سرسام آور رفت وآمد و اسکان گروه‌ها در جشنواره را فاکتور بگیریم و همه کمک هزینه جشنواره صرف خود گروه شود. این رقم را نیز نسبت به جشنواره پارسال خودمان چهاربرابر کردیم. سال گذشته ۲۰ میلیون تومان به گروه برگزیده در بخش نهایی پرداخت می‌کردیم، امسال ۸۰ میلیون تومان به گروه‌ها پرداخت می‌کنیم. د
ر ضمن، حمایت‌های جانبی هم برای آن‌ها در نظر گرفتیم. چنان که در هماهنگی با ادارات کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان‌ها و نهاد‌های همکاری کننده مانند حوزه هنری انقلاب اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان، سالن‌هایی به صورت رایگان در اختیار گروه‌ها قرار می‌گیرد تا گروه‌ها هزینه سالن پرداخت نکنند و همچنین بتوانند با رقم‌های مناسب بلیت بفروشند. کل آورده گروه‌ها از بلیت فروشی در تعداد اجرا‌های موظفی جشنواره نیز به خودشان تعلق می‌گیرد. در تبلیغات هم نهاد‌های همکاری کننده به گروه‌ها کمک می‌کنند.
بنیاد امام رضا (ع) آثار بسیاری تولید کرده است که کمتر روی صحنه رفته اند. در جشنواره پیش رو از آن آثار استفاده می‌کنید؟
بنیاد امام رضا (ع) دو سال است به نویسنده‌های برجسته کودک ونوجوان کشور سفارش تألیف نمایشنامه‌هایی با موضوع رضوی داده است که گروه‌ها می‌توانند از همین متون استفاده کنند. تعداد زیادی از آثار متقاضی، همین کار را کرده بودند. مجموعه این امتیاز‌ها جاذبه خیلی خوبی برای شرکت کننده‌ها ایجاد کرده است.
چنان که از زمانی که فراخوان را منتشر کردیم، بیش از دوبرابر سال گذشته تقاضای حضور در جشنواره به دست ما رسیده است. البته، چون سال اول اجرای این شیوه است و باید آزمون وخطا کنیم، تعداد گروه‌های اندکی را می‌پذیریم. یعنی از ۱۲۳ شرکت کننده در مرحله اول فراخوان، فعلا ۱۵ اثر برگزیده را انتخاب کرده ایم. این گروه‌ها تا ۱۵ اسفند فرصت دارند فیلم اجرایشان را به ما برسانند. در نهایت هشت اثر به بخش نهایی انعقاد قرارداد با شرایطی که گفتم، راه پیدا خواهند کرد.
اختتامیه‌ای هم برگزار می‌شود؟
بله، از هر گروه دو نفر در اختتامیه جشنواره در شب میلاد حضرت رضا (ع) مهمان ما هستند.
این شیوه حتما نکات مثبتی از نظر کمک مالی به گروه‌ها دارد، ولی احتمالا بسیاری از نتایج شیوه‌های مرسوم با این شیوه موردغفلت واقع می‌شوند. مثلا اینکه به این ترتیب جشنواره به نوعی دورکاری محسوب می‌شود و دورهمی هنرمندان، تبادل افکار و آرا و دیدن آثار یکدیگر اتفاق نمی‌افتد. فکر نمی‌کنید این اتفاق ممکن است تنور جشنواره را سرد کند؟
نکته درستی است، ولی آن قدر آسیب کاملی نیست که به خاطرش خودمان را از منافع این طرح محروم کنیم. دورهمی واقعا بهترین ویژگی جشنواره هاست، چراکه افراد به واسطه حضور در جشنواره‌ها هم صنفانشان را در جا‌های مختلف کشور می‌بینند و با هم ارتباط می‌گیرند.
ما سعی کردیم با دعوت دست کم دو نفر در اختتامیه این امکان را تا جای ممکن فراهم کنیم، اما درباره دیدن آثار کاملا نکته شما درست است. امکان بازدید آثار برای سایر گروه‌ها تقریبا به صفر می‌رسد، اگرچه امروزه در جشنواره‌هایی که به شیوه قبل برگزار می‌شوند هم این اهمال و کم کاری تقریبا وجود دارد. یعنی بسیاری از گروه‌هایی که در جشنواره‌ها شرکت می‌کنند، خیلی تمایلی به دیدن کار‌های دیگران ندارند و سعی می‌کنند در روز‌هایی که خودشان اجرا ندارند، به خرید سوغات و تفریح و دیدن مناطق گردشگری بپردازند.
به هرحال نکته درستی است و ما برای استفاده بیشتر از فرصت‌هایی که این طرح ایجاد می‌کند، این تهدید را هم خواهی نخواهی به جان خریدیم، با عذرخواهی از هنرمندان فعال در حوزه تئاتر رضوی. امیدواریم آورده اش بیشتر از معایبش باشد و بتواند به عنوان یک فرایند کارآمد در سال‌های آینده ادامه پیدا کند.
بعد از چهارده دوره برگزاری جشنواره تئاتر کودک ونوجوان رضوی، مهم‌ترین دستاوردی که فکر می‌کنید این جشنواره داشته، چه بوده است؟
به نظرم دو اتفاق خیلی خوب در این حوزه افتاده است. نخست اینکه با توجه به گسترده نبودن رویداد‌های مرتبط با کودک ونوجوان، هر فرایندی که در این حوزه انجام شود، آورده‌هایی دارد. در این حوزه غیر از دو جشنواره معروف تقریبا رویداد دیگری نداریم. یکی جشنواره فیلم کودک ونوجوان اصفهان و دیگری جشنواره تئاتر کودک ونوجوان همدان که از امسال به اردکان تغییر پیدا کرده است و به استان یزد منتقل شد؛ بنابراین برگزاری جشنواره‌ای برای کودک ونوجوان به خودی خود یک اتفاق خوب است، اما یک اتفاق خاص‌تر هم در این سال‌ها افتاده و آن این است که خیلی از فعالان کودک ونوجوان به واسطه حضور در جشنواره تئاتر کودک ونوجوان رضوی به عرصه‌های بزرگ‌تر پا گذاشتند. یعنی این جشنواره به عنوان یک سکوی پرتاب و خلق هنرمند حوزه کودک ونوجوان کارنامه خوبی داشته است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
