زنگ خطر تنوع زیستی ایران به صدا در آمده است/ شناسایی‌ ۱۴۰۰ گونه مهره‌دار

به گزارش شهرآرانیوز،  شعار امسال روز جهانی تنوع زیستی «راه‌حل‌های ما در طبیعت است» تعیین شده، شاید محوریت آن بازمی‌گردد به اینکه راه‌های نجات تنوع‌زیستی و برون رفت از چالش‌های زیست‌محیطی در طبیعت وجود دارد پس می‌توانیم با حفاظت از آن، راه‌های نجات تنوع‌زیستی و زیستمدان آن را نیز در آن بیابیم.

ایران یکی از کشورهایی است که به دلیل داشتن آب و هوای چهارفصل و مناطق خزری، کویری، کوهستانی و گرمسیری، زیستگاه‌های متنوعی دارد و این تنوع سبب شده تا انواع گیاهان و گونه‌های جانوری مختلف در سراسر این کشور پراکنده شود، اما با وجود آنکه وضعیت خاص آب و هوایی ایران شرایطی را به وجود آورده که کمتر کشوری حتی در اروپا آن را داراست، به دلیل برخی عوامل طبیعی و فعالیت‌های انسانی شاهد از بین رفتن بخش زیادی از این تنوع زیستی در برخی مناطق هستیم.

تنوع زیستی در ایران در سه سطح ژنتیکی، گونه‌ای و اکوسیستمی مطرح است، بیش از ۱۴۰۰ گونه مهره دار با انواع زیستگاه‌های متنوع و رویشگاه‌های مختلف مانند ارسباران، زاگرس و هیرکانی در کشور شناسایی شده که همه آن‌ها دارای تنوع جالب توجه در منطقه هستند، اما در چند سال اخیر به دلایل مختلف که بیشتر آن به فعالیت‌های انسانی بر‌می‌گردد زنگ خطر تنوع زیستی کشور به صدا در آمده و موجب نگرانی دوستداران محیط زیست شده است.

البته این شرایط فقط مختص ایران نیست بلکه این موج نگرانی در بیشتر کشورهای دنیا به راه افتاده و کارشناسان معتقدند علت آن فعالیت‌های افسارگسیخته انسانی است. در واقع در قرن حاضر، کاهش تنوع زیستی به طور عمده، نتیجه‌ بازخورد فعالیت‌های انسانی و تهدیدی جدی برای ادامه‌ حیات در کره زمین است، به رغم تلاش‌های انجام شده در طول ۲۰ سال گذشته با ویرانی زیستگاه‌ها، برداشت بیش از حد از زمین‌های کشاورزی و آب‌های زیرزمینی و آلودگی آن‌ها در اثر افزایش بی‌رویه جمعیت، تغییر اقلیم و سایر مشکلات به وجود آمده در اثر بی‌توجهی‌ها، روند نابودی تنوع زیستی جهان همچنان ادامه دارد.

با توجه به اهمیت موضوع سازمان ملل متحد ابتدا، ۲۹دسامبر۱۹۹۳ (تاریخ تشکیل کنوانسیون تنوع زیستی) را به ‌عنوان روز بین‌المللی تنوع زیستی تعیین کرد، اما در دسامبر ۲۰۰۰ مجمع عمومی این سازمان، با هدف افزایش سطح درک و آگاهی از مسائل مربوط به تنوع زیستی، ۲۲ مه(دوم خرداد) را با عنوان روز بین‌المللی تنوع زیستی (IDB) نام‌گذاری کرد و هر سال نیز به فراخور شرایط شعاری را برای این روز انتخاب می کند که امسال شعار «راه‌حل‌های ما در طبیعت است» تعیین شده است.

اصغر مبارکی، کارشناس دفتر مدیریت حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، روز جمعه در گفت‌وگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: روز جهانی تنوع زیستی با هدف افزایش آگاهی عمومی جهانی نسبت به زیستمندان شکل گرفته و هر سال نیز شعار خاصی برای آن تعیین می شود که امسال «راه‌حل‌های ما در طبیعت است» در نظر گرفته شده که بر‌می‌گردد به مشکلاتی که امروزه با تنوع زیستی خود داریم.

وی افزود: کنوانسیون تنوع زیستی به عنوان کنوانیسیون مادر در این زمینه، برنامه‌های متنوعی را دنبال می‌کند بر این اساس تا سال ۲۰۲۰ محور فعالیت‌ها، برنامه‌ها و عمده اقدامات در جهان در راستای اهداف آیچی در زمینه حفاظت از تنوع زیستی بود که در سال ۲۰۱۰ تدوین شد و قرار بود تا سال ۲۰۲۰ اجرا و تمام شود.

کنوانسیون تنوع زیستی در دهمین کنفرانس متعاهدان به این کنوانسیون که در سال ۲۰۱۰ در آیچی در ناگویای ژاپن برگزار شد، پنج هدف کلی راهبردی که در مجموع دربرگیرنده ۲۰ هدف فرعی است، برای سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ در نظر گرفت و این اهداف را اهداف تنوع زیستی آیچی نام نهاد.

وی ادامه داد: حال صرف نظر از اینکه اهداف آیچی تا چه حد محقق شد، دست‌اندرکاران امر از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ را دهه تنوع زیستی نام‌گذاری کردند و می‌خواهند برنامه‌‌هایی را در این زمینه اجرا کنند و اجرای آن‌ها به اینکه اهداف آیچی محقق شد یا نه ربطی ندارد، بنابراین اکنون وارد دهه تنوع زیستی شده‌ایم که اقداماتی را با عنوان اقدامات ۲۰۲۰ دنبال خواهیم کرد که در این راستا برنامه‌هایی تدوین شده و شاید محوریت این برنامه‌های تنوع زیستی بر‌می‌گردد به راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت، این یعنی اینکه راه‌حل‌های ما در طبیعت وجود دارد و هم اینکه با توجه به حفاظت از طبیعت راه‌حلی برای مبارزه با چالش‌هایی که داریم پیدا کنیم.

مبارکی به عوامل تهدید تنوع زیستی اشاره کرد و گفت: اکنون حدود ۵۰ درصد از عوامل تهدید‌کننده تنوع زیستی، تخریب زیستگاه به اشکال مختلف از جمله تغییر زیستگاه، تخریب، تبدیل، فرو افت زیستگاه است، هر گونه اقداماتی که در زیستگاه انجام می‌دهیم و منجر به تغییر در آن می‌شود با عنوان تخریب زیستگاه تعریف می‌کنیم.

وی ادامه داد: یعنی اگر همه عوامل تهدید را ۱۰۰ درصد در نظر بگیریم حدود ۵۰ درصد مربوط به تخریب زیستگاه است حالا همه زیستگاه‌ها چه خشکی، کوهستانی، دریا، تالاب، آب شیرین و آب شور؛ ۵۰ درصد هم بقیه عوامل از جمله شکار بی‌رویه، برداشت بیش از حد، معرفی گونه‌های غیر‌بومی، تغییر اقلیم و بیماری‌هاست، بنابراین محور تمام فعالیت‌های آینده ما با تکیه بر اکوسیستم و زیستگاه است، برای همین راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت پیشنهاد شد تا بر اساس آن بتوانند با تکیه بر حفظ ساختار طبیعت و مدیریت پایدار، بتوانیم با چالش‌های اجتماعی مانند تغییر اقلیم، تاأمین آب، بلایای طبیعی و امنیت غذایی که داریم مقابله کنیم. 

کارشناس دفتر مدیریت حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: بیشتر کشورها معتقدند که آیچی باوجود شاخص بودن محورهایش آن‌طور که باید به آن‌ها توجه نشد، اما مصمم هستند تا بتوانند منحنی روبه‌رو شد از دست دادن تنوع زیستی را به‌گونه‌ای به نفع بهبود معیشت و زندگی انسان‌ها در سال‌های آینده کنترل کنند برای همین منظور در ادامه اهداف آیچی از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ دهه تنوع زیستی را تعریف کردند که تمرکز برنامه‌های آن بر روی زیستگاه است.

وی درباره تنوع زیستی ایران گفت: تنوع زیستی در کشور در سه سطح ژنتیکی، گونه‌ای و اکوسیستمی به آن توجه شده است، بیش از ۱۴۰۰ گونه مهره‌دار با انواع زیستگاه‌های متنوع و رویشگاه‌های مختلف از جمله ارسباران، زاگرس و هیرکانی داریم که در نتیجه فعالیت‌های انسانی و عوامل طبیعی در معرض تهدید قرار گرفته‌اند.

مبارکی افزود: مثلا در اکوسیستم دریایی اتفاقی که برای ماهیان خاویاری افتاد، بسیار نگران‌کننده است، ورود انواع آلودگی به دریای خزر، زباله، برداشت بیش از حد از منابع دریایی و ورود گونه‌های غیر‌بومی موجب کاهش جمعیت این ماهیان ارزشمند شده، در حالی که حدود ۵۰ سال خاویار دریای خزر در دنیا برند بود، اما اکنون دیگر جایگاه خود را از دست داده است، مشابه این اتفاق در خلیج فارس و دریای عمان نیز در حال رخ دادن است، حال در نظر بگیرید در این آب‌ها چند گونه گیاهی یا جانوری داریم؛ آبسنگ‌های مرجانی، جنگل‌های مانگرو، پستانداران، انواع ماهیان و خزندگان دریایی در نظر بگیرید تمام آن‌ها طیف وسیعی از جانورانی هستند که به‌علت تخریب زیستگاه در معرض تهدید قرار دارند، همچنین انواع دلفین‌ها، کوسه‌ها و لاک‌پشت‌های دریایی همه اکوسیستم‌های در معرض خطر ما هستد.

وی به زیستگاه‌های آب شیرین اشاره کرد و گفت: زیستگاه‌های آب شیرین مانند رودخانه‌ها ، تالاب‌ها و دریاچه‌ها نیز با ورود انواع آلودگی‌ها، تغییرات در رژیم هیدرولوژیکی، رسوب‌گذاری‌ها، برداشت‌های بیش از حد، سدسازی‌ها، ورود فاضلاب، دخل و تصرف در مسیر آب و فعالیت معادن نیز در معرض تهدید قرار گرفته‌اند زمانی که زیستگاه در معرض تهدید باشد تعداد زیادی گونه نیز در معرض تهدید قرار می‌گیرد.

وی تأکید کرد: بر اساس این تهدیدات باید برنامه حفاظتی داشته باشیم، اکنون در برخی جاها برای گونه‌هایی که وضعیت بحرانی دارند مانند یوزپلنگ برنامه‌های حفاظتی وجود دارد، اما مبنای ما باید در دیدگاه کلان و برنامه بلندمدت حفاظت از زیستگاه‌ها چه زیستگاه‌های خشکی، چه دریایی و چه آب شیرین باشد.

مبارکی ادامه داد: باید یک چشم‌انداز کلی برای آینده به صورت تدوین برنامه داشته باشیم، یعنی باید برنامه‌ای تدوین و برای طولانی‌مدت اجرا شود، مهم این است که این برنامه به صورت منسجم باشد و اجرا شود اما مسئله این است که درراستای اجرای این برنامه یک سوءتفاهمی در سطح جامعه و حتی در سطح سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران ما اتفاق می‌افتد که فکر می‌کنند مسئولیت حفاظت کلان زیست محیطی فقط برعهده سازمان محیط زیست است.

وی افزود: موضوعی که کنوانسیون تنوع زیستی نیز با آن درگیر بود و برای همین شعار چهار سال پیش را مبنای جریان‌سازی تنوع زیستی مطرح کرده بود. جریان‌سازی به این مفهوم است که موضوع تنوع زیستی را باید در تمام لایه‌های جامعه از سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران گرفته تا لایه جوامع محلی ببریم، آن برنامه را به صورت کلان باید سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری نهادهای مرتبط مانند سازمان جنگل‌ها، جهاد کشاورزی و شیلات اجرا کنند.

کارشناس دفتر مدیریت حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: وقتی می گوییم جریان‌سازی، یعنی اینکه وزارت راه و شهرسازی خودش باید بداند که تبعات راهسازی در اکوسیستم‌های طبیعی چیست و این مسئولت را بپذیرد که شکل اقداماتشان باید به‌گونه‌ای باشد که کمترین آسیب را به طبیعت وارد کند یا وزارت صنعت در فعالیت های معدنکاوی باید بداند شکلی از بهره‌برداری را اجرا کنند که کمترین آسیب متوجه طبیعت شود، وقتی محلی زیستگاه منحصر به فرد یک گونه است طبیعی است که اگر کار معدنکاوی در ان صورت گیرد قطعا زیستگاه نابود می‌شود و به دنبال آن گونه نیز از بین می‌رود.

وی تأکید کرد: در خط کلان سیاست‌گذاری باید بودجه این برنامه تأمین شود حتی در زمینه اطلاع‌رسانی، ظرفیت‌سازی و آموزش نیز باید سرمایه‌گذاری شود، البته نه تنها در سطوح پایین به آموزش نیاز داریم بلکه در سطوح بالا و مدیران نیز نیاز به آموزش احساس می‌شود، مثلا فردی که سیاست‌گذاری و بودجه‌بندی می‌کند یا برنامه کلان می‌نویسد باید همه اقداماتش پیوست‌های زیست محیطی داشته باشد که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کند چون در نهایت تمام این آسیب‌ها همه به خودمان بر‌می‌گردد.

مبارکی گفت: مثلا اتفاقی که برای تالاب‌های هامون، ارومیه، پریشان و گاوخونی افتاد آسیب آن را جمعیت محلی دیدند، به‌طوری که معیشت، سلامت و امنیت غذایی خود را از دست دادند. مسئولیت آن‌ها فقط برعهده سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی نیست، بنابراین برنامه‌ریزی‌ها باید با محوریت حفاظت از اکوسیستم‌ها و گونه‌ها برای توجه به بحث معیشت مردم، استفاده پایدار از تنوع زیستی، روش‌های درست استفاده از منابع و همکاری همه‌جانبه تببین و مشخص شود تا بتوانیم از این مرحله خطرناک عبور کنیم.

منبع :ایرنا