سیستم حملونقل ریلی درونشهری، حلقهای ناگسستنی از زنجیره زندگی شهری است. این سیستم با ایجاد اتصالات حیاتی، کیفیت سطح زندگی در جوامع شهری را بهبود میبخشد و با جابهجایی سریع و کلان مسافر موجب کاهش استفاده از سایر وسایل نقلیه و به تبع آن کاهش مخاطرات زیستمحیطی و بهداشتی ناشی از آلایندههای منتشرشده میشود. جابهجایی تعداد زیاد مسافر در بازه زمانی کوتاه، ضریب ایمنی و امنیت بالای سفر در مقایسه با سایر وسایل حملونقل، زمانبندی دقیق و سرعت بالای سفر، از دیگرمزایای سیستمهای حملونقل ریلی درونشهری است.
حفظ و جابهجایی حجم وسیعی از مسافر به زیرساختهای فنی پیچیده و سیستمهای حمایتی پشتیبان وابسته است. دراینمیان، مانند همه سیستمهای فنی پیچیده، سیستمهای حملو نقل ریلی درونشهری نیز دربرابر مخاطرات طبیعی و مصنوعی مختلف آسیبپذیر هستند و به تبع آن مسافران و کارکنان شاغل در این سیستمها نیز درمعرض مخاطرات مختلف قرار دارند. رشد سیستمهای حملونقل ریلی درونشهری بههمراه افزایش جمعیت شهروندان، میتواند باعث فشار بیشتر بر این سیستمها و ایجاد مخاطرات بالقوه بیشتر و جدیدتر شود.
در متروها حدود هجده سرفصل مخاطره و بحران شناسایی شده که برای همه این موارد راهکارهای مختلف فنی و ایمنی در مراحل طراحی، ساخت و بهرهبرداری پیادهسازی و اجرا میشود. یکی از سرفصلهای مهم بحران در متروها، موضوع تجاوز افراد به حریم ریلی و خطر برخورد با قطارهاست که متأسفانه در سیستمهای مترویی دنیا سالیانه منجر به فوت و جراحات شدید تعداد درخورتوجهی از افراد میشود. مطابق ماده ۱۲ قانون حمایت از سامانههای حملونقل ریلی و ماده۹ قانون ایمنی راهها و راهآهن، تجاوز افراد به حریم ریلی ممنوع است.
درهمینزمینه، سیستم مدیریت بحران شرکت بهرهبرداری قطارشهری مشهد، نظام و الگویی برای فرماندهی، کنترل و هماهنگی در مقابله با سوانح در مقیاس شهری فراهم میکند تا حفاظت از سلامت شهروندان و مسافران و تجهیزات در خطوط قطارشهری حفظ شود. هر چهار فاز مدیریت بحران شامل پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازیابی، از ابتدای بهرهبرداری قطارشهری مشهد در سال ۱۳۸۹ تاکنون، در دستورکار این شرکت قرار داشته است و بهصورت مستمر پایش میشود.
در فاز پیشگیری، اقدامات قبل از وقوع رویداد و بهمنظور کاهش آثار نامطلوب حوادث و سوانح انجام میشود. تهیه و تدوین دستورالعملها و مقررات بیمه، شبکههای اطلاعرسانی و ارتباطی، آموزش شهروندان و کارکنان، تهیه مستندات، نقشه و اطلاعات اماکن و تجهیزات، ازاینجمله است.
در مرحله آمادگی، همه فعالیتهایی که منجر به افزایش تواناییها در بهانجامرساندن مراحل گوناگون مدیریت بحران میشود، لحاظ میگردد؛ از جمله برنامهریزی، ارتباطات اضطراری، مانورها و تمرینهای واکنش در شرایط اضطرار، آموزش کارکنان سازمانهای بحرانمدار برای آشنایی با مترو، مطالعات و پژوهشهای تخصصی مدیریت بحران و مدیریت ریسک مقابله ازجملهاقدامات آمادگی است. پس از وقوع بحران، فعالسازی ستاد مدیریت بحران، اجرای طرحهای مقابلهای تدوینشده، بسیج منابع و امکانات موجود، ایجاد شبکه اطلاعرسانی، هماهنگی و استفاده بهینه از امکانات موجود صورت میگیرد.
بعد از این مراحل، باید شرایط را به حالت عادی برگردانیم؛ بنابراین بازگرداندن شرایط آسیب به وضعیت عادی و استمرار بهرهبرداری مسافری خطوط و ایستگاهها، برآورد خسارت و خرابیها، اتخاذ اقدامات اضطراری برای رفع نواقص و بازیابی فنی و اطلاعرسانی به عموم شهروندان، ازجملهاقداماتی است که در این مرحله انجام میشود. در پایان باید گفت که رعایت حریم ریلی قطار شهری، جزو ضرورتهای انکارناپذیری است که رعایت آن منجر به بهبود هرچهبیشتر این شیوه حملونقل خواهد بود.