چارلز دیکنز، کودک فقیری که به قله ادبیات رسید

ایرانی | شهرآرانیوز - اگر عده‌ای داستان را دروغی هنرمندانه می‌دانند، رمان «دیوید کاپرفیلد» دروغ که نه، یک تقلب بزرگ است!

پسری به نام دیوید برخلاف تمایل دیگران به دنیا می‌آید، کودکی اش را با مشقت بسیار سپری می‌کند، در یک دکه فروش نوشیدنی به شستن و برچسب زدن شیشه‌های خالی به کار گمارده می‌شود، گرسنگی می‌کشد، ناخوشی را تحمل می‌کند، به سختی درس می‌خواند، عاشق می‌شود و با مرگ معشوق، ازدواجی دوباره را تجربه می‌کند. چارلز دیکنز (۱۸۷۰ – ۱۸۱۲ میلادی) این داستان را از روی زندگی فردی واقعی برساخته است: پسری که از تولدش خوش حال نیستند، در خانواده‌ای فقیر و پرجمعیت – ده نفره – رشد می‌کند، پدرش به دنبال بلندپروازی و تلاش برای ارتقای طبقه اجتماعی خود بدهی بالا می‌آورد و به زندان می‌افتد، پسرک مدتی از درس و مدرسه باز می‌ماند و کار دشوار و تحقیرآمیزی با مزد اندک در یک انبار زغال پیدا می‌کند، از گشنگی رنج می‌برد و بیمار می‌شود، دوباره درس می‌خواند، با دختری نیک روی ازدواج می‌کند، به عشق هنرپیشه‌ای بی وفا از همسرش که برایش ۱۰ فرزند آورده، جدا می‌شود و...

این تقلب بزرگ، در واقع پوشاندن جامه داستان بر خاطره است؛ خاطرات شخصی چارلز دیکنز، که او را بزرگ‌ترین نویسنده انگلستان دانسته اند. او شرم زده از کودکی و نوجوانی سراسر مرارت خویش، به ادبیات پناه می‌برد و به جای سبک‌شدن از طریق به زبان آوردن رنج‌های زندگی اش آن‌ها را در قالب رمان و آمیخته با تخیل روایت می‌کند. دیکنز رمان‌های بزرگ بسیاری نوشته، اما شاهکارش همین «دیوید کاپرفیلد» است. افزون بر شباهت پررنگ رویداد‌های این اثر با اتفاقات زندگی نویسنده، نام آن نیز همسانی جالبی با اسم چارلز دیکنز دارد. حروف اول نام نویسنده C و D است و دو حرف نخست نام و نام خانوادگی قهرمان رمان هم D و C.

کندوکاوی در هنر نوشتن جملات آغازین ایده آل برای رمان‌ها

---

سردمدار رمان نویسان جزیره از فقر و درد و رنج‌های زندگی اش در دیگر آثار خود نیز سود می‌برد. برای نمونه، کوچه‌های نکبت زده جنوب شهر لندن از نوجوانی او به رمان مشهور «الیور توئیست» انتقال پیدا می‌کند تا داستان کودکی بی پناه شرح داده شود که از آزار و تازیانه‌های محیط پرورشگاه فرار می‌کند و در ادامه، گرفتار دارودسته دزدان می‌شود.

نوشته‌های دیکنز متنوع است. او در «دکان سمساری» ماجرای غم بار روزگار دختری جوان را می‌نویسد که به همراه پدربزرگش هر جا پا می‌گذارد، از چنگ طلبکاران خلاصی ندارد. «سرود کریسمس» داستان تحول اسکروج، بازرگان خسیس و بی احساس، در پی رؤیارویی اش با ارواح است و «آرزو‌های بزرگ» از رؤیا‌های جوانی می‌گوید که مسیر پیشرفت را می‌پیماید و در این رهگذر با زن‌هایی سرد و سنگدل سر و کار پیدا می‌کند.

خالق تعدادی از رمان‌های ماندگار انگلیسی زبان نه تنها در کشور خود محبوبیت فراوانی دارد که در سطح جهان هم خوانندگانش پرشمارند. او در آثار واقع گرایانه خود شخصیت‌هایی نامور می‌آفریند که توجه و علاقه مخاطب را جلب می‌کنند. در این میان، اگرچه محتوای نوشته هایش سرشار از نقد رذیلت‌ها – ستم و بی عدالتی و ریاکاری و خودخواهی و... – است، از نگاه طنازانه غافل نیست. او به زبانی گیرا و همه کس پسند قصه هایش را روایت می‌کند. در این داستان‌ها کودکان جایگاه ویژه‌ای دارند که لابد برآمده از اهمیت دوران کودکی خود اوست.

دیکنزِ کوچک مادری روشنفکر داشت که در نبود پدر خانواده، هم باید به فرزندان رسیدگی می‌کرد و هم برای کسب روزی می‌کوشید و هم امکان آزادی مردش را فراهم می‌کرد. او دستکم دو بار چارلز را می‌رنجاند؛ یک بار که او را در دوازده سالگی به کار و شغلی توان فرسا می‌فرستد و بار دیگر، هنگامی که ناچار می‌شود کتابخانه شخصی شان را بفروشد و بین پسرک کتاب خوان و معشوقه‌های کاغذی اش فاصله بیندازد.

روزنامه نگاری، سفر به آمریکا و فرانسه و ایتالیا، جوانمرگی خواهرزنی به مثابه خواهری دوست داشتنی، عشق جانکاه به زنی هنرپیشه، پاره‌های دیگری از زندگی چارلز دیکنز است که در شکل گیری شخصیت خود و نوشتن آثارش تأثیر گذاشت.

از کتاب‌های او بار‌ها اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی و پویانمایی شده است که برخی جزو فیلم‌های ماندگار تاریخ سینما شمرده می‌شوند. این نویسنده بزرگ سرانجام در روزی، چون امروز، نهم ژوئن، چشم هایش را بست و دیگر حتی برای تمام کردن آخرین کتابش «اسرار ادوین درود» باز نکرد.

نگاهی بر تاریخچه حقوق کودک به بهانه ۱۲ ژوئن روز جهانی مبارزه با کار کودکان

 

در نگارش این مطلب از ۲ کتاب «فرهنگ ادبیات جهان» (زهرای خانلری؛ انتشارات خوارزمی؛ چاپ اول، ۱۳۷۵) و «سیری در بزرگ‌ترین کتاب‌های جهان» (حسن شهباز؛ انتشارات امیرکبیر؛ جلد دوم؛ چاپ دوم، ۱۳۸۱) بهره برده شده است.